داده‏اى، بى‏تابانه غمگين مباش؛ بلكه همّت خود را براى پس از مرگ، مصروف دار .
اين حكمت ، به قدرى جالب و آموزنده است كه ابن عبّاس ، ضمن نقل آن ، مكرّر مى‏گفت : پس از كلام پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله از هيچ سخنى به اندازه آن ، سود نبردم!

خطا در ارزيابى موارد غم و شادى‏

نمونه‏هايى از خطاى انسان در ارزيابى عوامل غم و شادى كه در روايات آمده‏اند ، عبارت اند از :
يك . روزىِ انسان را خدا تضمين كرده ، بنا بر اين ، غُصّه خوردن براى روزى ، بيهوده است ؛ ولى او نگرانِ روزىِ روزهاى آينده است . به عكس ، هر روز از عمر انسانْ كم مى‏شود و به مرگ نزديك‏تر مى‏گردد . بنا بر اين ، غصّه خوردن براى هدر رفتن سرمايه عمر «روا» است ؛ ولى او نگران كوتاه شدن عمر نيست و شاد است كه يك روز ديگر در دنيا زندگى كرده است .^۱
دو . رويگَردانىِ دنيا ، موجب نزديكى به خداى سبحان است . از اين رو بايد موجب شادى باشد ؛ ولى براى برخى باعث اندوه است . رويكرد دنيا موجب دورى از خداست ، لذا بايد موجب اندوه باشد ؛ ليكن گاه باعث شادى است .^۲
سه. برخى حوادث بر اساس تقدير الهى ، قطعى اند . از اين رو نبايد غير منتظره باشند ؛ امّا عده‏اى از آنها شگفت زده و خرسند مى‏شوند. برخى چيزها نيز در تقدير الهى ، بنا نيست كه به انسان برسند ؛ امّا چون انسان انتظارش را مى‏كشد، از نيامدنش ناراحت مى‏شود.^۳

ره‏نمودهاى درمان اندوه - كه در فصل سوم آمده است - ، مى‏آوريم .

2 - 1 . درمان‏هاى معرفتى‏

مقصود از درمان‏هاى معرفتى ، شناخت‏ها و آگاهى‏هايى هستند كه مى‏توانند در پيشگيرى يا درمانِ غصّه‏هاى بيهوده و ناروا مؤثر باشند :

2 - 1 - 1 . شناخت امور شايسته اندوه و شادى‏

نخستين ره‏نمود پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام براى درمان اندوه و نگرانى ، تصحيح بينش و به تعبير ديگر ، واقع‏گرايى در ارزيابى غم‏ها و شادى‏هاست . اين ره‏نمود ، در واقع ، اساس همه ره‏نمودهاى معرفتى در زمينه درمان نگرانى‏هاى منفى و دستيابى به شادى‏هاى روا و مثبت است .
تشخيص صحيح عوامل شادى و نگرانى ، آن قدر اهميت دارد كه امام على عليه السلام ضمن نامه‏اى به شخصيت بزرگى مانند عبداللَّه بن عبّاس مى‏نويسد :
إِنَّ المَرءَ قَد يَسُرُّهُ دَركُ ما لَم يَكنُ لِيَفوتَهُ ، ويَسوؤُهُ فَوتُ ما لَم يَكُن لِيُدرِكَهُ ، فَليَكُن سُرورُكَ بِما نِلتَ مِن آخِرَتِك ، وَليَكُن أسَفُكَ عَلى‏ ما فاتَكَ مِنها ، وما نِلتَ مِن دُنياكَ فَلا تُكثِر به فَرَحاً وما فاتَكَ منها فَلا تَأسَ عَلَيهِ جَزَعاً وَليَكُن هَمُّكَ فيما بَعدَ المَوتِ .¹
گاه آدمى را [برخوردار شدن از] چيزى كه از دستش نمى‏رود، شادمان مى‏كند و از دست دادن چيزى كه به دست آمدنى نيست، اندوهگين مى‏سازد [ ، حال آن كه ]شادمانى‏ات بايد براى آن مقدار آخرتى باشد كه به دست آورده‏اى و اندوه تو براى چيزى از آن باشد كه از دستش داده‏اى . براى آنچه از دنيايت به دست آورده‏اى، بسيار شادمانى نكن و بر آنچه از آن از كف