شرعى درباره آن بيان كند . ۱ پس مى توان گفت كه علم مذكور ، علمى است كه در پى شناخت و بحث درباره اسباب ، موقعيّت ها و زمينه هايى است كه معصومان عليهم السلامبه دنبال آنها حديثى بيان كرده اند . بنابراين ، شناسايى احاديثى كه داراى سبب صدور هستند ، بررسى سبب صدور آنها و ميزان تأثيرشان در فهم احاديث در حيطه اين دانش قرار دارند . همچنين چون اين علم رابطه اى مستقيم با فهم حديث دارد ، لذا بعضى آن را جزء علوم مربوط به فهم متن حديث آورده اند و زيرمجموعه فقه الحديث قلمداد كرده اند . ۲
3 ـ 1 . اهمّيّت شناخت اسباب صدور احاديث
احاديث معصومان عليهم السلام در شرايط زمانى و مكانى متفاوت و با انگيزه ها و هدف هاى خاصى صادر شده اند و ناشى از اسباب و علل گوناگونى بوده اند ، امّا وجود پديده هايى در تاريخ حديث از قبيل ممنوعيّت نقل و نگارش حديث ، نقل سينه به سينه آن ، نقل به معنا ، جعل حديث ، ورود اسرائيليات و ... نه تنها باعث شده اند كه اختلالاتى در فهم احاديث به وجود آيد ، بلكه موجب شده اند كه بسيارى از اسباب صدور احاديث ، حذف و يا به فراموشى سپرده شوند . پس ، در درك واقعى احاديث ، بايد دقّت ويژه اى اعمال گردد و از قراينى كه در فهم حديث مؤثّرند ، كمك گرفته شود . يكى از مهم ترين اين قراين ، سبب صدور احاديث است كه علماى علوم اسلامى ، درباره اهمّيّت شناخت اين عامل ، مطالبى بيان كرده اند كه به بعضى از آنها اشاره مى كنيم :
الف . از جمله امور مهم براى فهم احاديث ، تحقيق و جستجو درباره سبب صدور حديث است و آنچه در فهم مدلول آن دخيل باشد . ۳
ب . شناخت سبب صدور حديث ، از امور مهم بوده و داراى فوايد زيادى است و عدم ذكر اسباب بعضى از احاديث ، باعث اختلال در فهم آنها و نيز موجب از بين رفتن مقاصدشان شده است . اسباب ورود حديث ، مانند اسباب نزول آيات قرآن كريم ، به دنبال بيان مناسبتى است كه پس از آن حديثى گفته شده است و موجب تسهيل استنباط حكم شرعى ، با توجّه به آن شرايط و موقعيّت مى شود . ۴
ج . از مواردى كه در فهم نيكوى سنّت نبوى مؤثّر است ، توجّه به احاديثى است كه بر اسباب خاصّى بنا شده اند يا با علّت مشخصى ارتباط دارند كه آن اسباب و علل يا در حديث ذكر شده اند يا از آن استنباط مى شوند و يا از واقعه اى كه حديث به دنبال آن بيان شده است ، فهميده مى شوند . كسى كه به طور عميق به موضوع نگاه كند ، مى فهمد احاديثى كه مطابق شرايطى بيان شده اند ، زمينه خاصّى براى تحقّق مصلحتى معتبر ، پوشيده شدن مفسده اى مشخص يا معالجه مشكلى كه در آن
1.مفاتيح علوم الحديث ، ص ۱۲۶ .
2.تلخيص مقباس الهداية ، ص ۲۴۳ .
3.همان .
4.مستدركات مقباس الهداية ، ج ۵ ، ص ۲۸۵ (با اندكى تلخيص) .
