4 / 9

كوچك شمردن نيكى‏

۷۹.علل الشرائع : حدّثنا محمّد بن موسى المتوكّل ، قال : حدّثنا عليّ بن الحسين السعد آبادى ، عن أحمد بن أبى عبد اللَّه البرقى ، عن عبد العظيم بن عبد اللَّه الحسنى ، عن ابن أبى عمير ، عن عبد اللَّه بن الفضل ، عن خاله محمّد بن سليمان ، عن رجل ، عن محمّد بن عليّ‏[ عليهما السلام‏] - أنَّهُ قالَ لِمُحَمَّدِ بنِ مُسلِمٍ - :
يا مُحَمَّدَ بنَ مُسلِمٍ ! ... لا تَستَصغِرَنَّ حَسَنَةً [تَعمَلُها، فَإِنَّكَ تَراها حينَ تَسُرُّكَ ] ^۱ .^۲

ترجمه‏

۰.حضرت عبد العظيم عليه السلام - به سند خود - : امام باقر عليه السلام خطاب به محمّد بن مسلم فرمود : «اى محمّد بن مسلم! هرگز كردار نيك خود را كوچك مشمار ؛ چرا كه [در قيامت‏] آن را شادى‏آفرين خواهى ديد» .

شرح‏

اين حكمت ، به اين آيه اشاره دارد:
(فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ .^۳هر كس هموزن ذرّه‏اى كار خير انجام دهد، [پاداش‏] آن را مى‏بيند) .
روشن است كه اگر كسى اين پيشگويى خداوند سبحان را باور داشته باشد و بداند كه كوچك‏ترين نيكى‏هاى او به ديگران، موجب شادى‏اش در زندگى جاويد مى‏گردند ، در انجام دادن هيچ كار نيكى ، كوتاهى نمى‏كند . در اين باره نكات زير، قابل توجّه اند :

مى‏بينند؛ ولى او آنها را نمى‏بيند ، و روزى به پرونده اعمال او رسيدگى خواهد شد و در برابر كارهاى نيك ، بهترين پاداش‏ها را در سراى جاويد خواهد ديد و در مقابل كارهاى بد ، با خطرناك‏ترين سرنوشت ، روبه‏رو خواهد شد و هنگامى كه در نامه عملش كارهاى بيهوده را ملاحظه كرد ، حسرت خواهد خورد .
3 . حكمت ياد شده در واقع، تفسيرى است بر آياتى مانند :
(إِذْ يَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّيَانِ عَنِ الْيَمِينِ وَ عَنِ الشِّمَالِ قَعِيدٌ * مَّا يَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ .^۱آن گاه كه دو [فرشته ]دريافت كننده از راست و چپ مراقب نشسته‏اند، [آدمى‏] هيچ سخنى را بر زبان نمى‏آورد، جز آن كه مراقبى نزد اوست و آن را ضبط مى‏كند) .
اين آيه و آيات مشابه آن، به روشنى دلالت دارند كه علاوه بر احاطه علمىِ خداوند سبحان بر ظاهر و باطن انسان ، و افزون بر اعضا و جوارح آدمى كه مأمور ضبط اعمال اويند ، دو فرشته نيز مأموريت دارند تا ثبت اعمال او را انجام دهند. آنها پيوسته از طرف راست و چپ انسان ، مراقب كارهاى اويند و لحظه‏اى از او جدا نمى‏شوند .
در حديثى از امام على عليه السلام، اين ماجرا بدين سان بيان شده است :
اِعلَمُوا عِبادَاللَّهِ أَنَّ علَيكُم رَصَداً مِن أنفُسِكُم ، و عُيُوناً من جَوارِحِكُم ، و حُفَّاظَ صِدْقٍ يَحفَظُونَ أعمالَكُم ، و عَدَدَ أنفاسِكم ، لا تَستُرُكُم مِنهُم ظُلمَةُ لَيلٍ داجٍ ، و لا يُكِنُّكُم مِنهُم بابٌ ذو رِتاجٍ .^۲
بدانيد - اى بندگان خدا - كه ديده‏بانانى از وجود شما و جاسوسانى از اعضاى بدن شما و نگهبانانى صادق، بر شما گماشته شده اند كه اعمال شما و شمار نَفَس‏هايتان را ثبت مى‏كنند . نه سياهى شب تار، [اعمال‏] شما را از ديد آنها پوشيده مى‏دارد و نه دروازه محكم و بسته ، شما را از آنان مخفى مى‏كند .