مهر السنه

پيشوايان دين ، سفارش هاى مكرّرى نموده اند كه مردان و زنان ، به همان مهرى رضايت دهند كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به عنوان بهترين اُسوه قابل پيروى ، آن را براى همسران و دختران خود ، قرار مى داده است . پيشوايان شيعه ، پيروان خود را از تعيين كردن مَهريّه اى بيش از اين مقدار ، نهى كرده اند . اين نهى ، هر چند دلالت بر حرمت ندارد ، اما كراهت آن را اثبات مى كند .

ثابت بودن مقدار مَهرُ السُّنّه

گزارش هاى متعدّدى ، مهريه ازدواج هاى پيامبر صلى الله عليه و آله را به عنوان سنّتِ نهاده شده ايشان در زمينه ازدواج ، ذكر كرده اند . خوش بختانه اين گزارش ها ، در شيعه و اهل سنّت ، مقدارِ ثابت و معيّنى را براى مهريّه ذكر كرده اند و تنها دو گزارش با انبوه نقل ها متفاوت است . نقل هاى متواتر ، مهريه زنان و دختران پيامبر صلى الله عليه و آله و نيز دختران اهل بيتِ او را «دوازده و نيم اَوقيه نقره» برابر با «پانصد دِرهم» دانسته است و تنها دو نقل ، يكى از شيعه[۲]و يكى از اهل سنّت ،[۳]مهريه يكى از زنان پيامبر صلى الله عليه و آله به نام اُمّ حبيبه را بيش از اين مقدار ـ يعنى چهار هزار درهم ـ دانسته اند ؛[۴]اما امام باقر عليه السلام اين را يك استثنا دانسته است كه به خواست پيامبر صلى الله عليه و آله نبوده ؛ بلكه امضا و تقرير كارى بوده كه نجاشى ، حاكم حبشه كرده است . او ـ كه وكيل پيامبر صلى الله عليه و آله در خواستگارى و عقد اُمّ حبيبه (از زنان هجرت كرده به حبشه) بوده است ـ ، مهر چهار هزار درهمى براى او تعيين مى كند و آن را از جانب خود مى پردازد و پيامبر صلى الله عليه و آله هم ديگر سخن و اعتراضى بر زبان نمى آورند .

مُعادل ريالى مهر السنّه

گزارش هاى متعددى ، مهر السنّه را برابر با دوازده و نيم اَوقيه دانسته اند . اَوقيه ، واحدى براى داد و ستد اعراب در صدر اسلام و پيش از آن بوده و برابر با چهل دِرهمِ آن روزگار بوده است .[۵]درهم نيز در روزگار قديم ، واحدى براى داد و ستد و نيز وزن كردن نقره و برخى داروها و اشياى قيمتى بوده است . مقدار درهم ، در طول زمان ، دست خوشِ تغيير و تحوّل بوده است ؛ اما پس از تبديل شدن آن به سكّه رايج حكومت اسلامى در روزگار اُمويان ، تا چندين قرن ، مقدار آن ، تفاوت نكرد و امام باقر عليه السلام و امام صادق عليه السلام در برابر پرسش راويان ، برابرى هر اوقيه با چهل درهم را با همان درهم رايجِ اُموى در زمان خود ، اعلام مى دارند . خوش بختانه وزن اين درهم ، معيّن و حدود سه گرم نقره خالص است .[۶]

بر اين اساس ، مهر السنّه حدود هزار و پانصد گرم نقره خالص مى شود كه ارزش ريالى آن ، در زمان نگارش اين نوشته (مهرماه ۱۳۸۷) ، حدود ششصد هزار تومان است و همان گونه كه ملاحظه مى شود ، مهر بسيار سبُكى است و طبعا پرداخت آن نيز آسان است .

مقدار واقعى مهر السنّه

برخى معتقدند كه «قدرت خريدِ» پانصد درهم نقره در صدر اسلام ، بسى بيشتر از اكنون بوده است و از اين رو ، بايد آن را با چند كالاى باارزش ديگر سنجيد و سپس آن قدرت خريد را به بهاى پول رايج امروز ، محاسبه كرد .

برخى فقيهان متقدّم نيز بر همين اساس ، مهر السنّه را پانصد درهم يا پنجاه دينار (يعنى پنجاه مثقال طلاى خالص) دانسته اند ؛ زيرا در روزگار آنان ، هر ده دِرهم ، برابر با يك دينار بوده است . نتيجه اين سخن ، شناور بودن مهر السنّه است ، هر چند زياد بودن آن را نتيجه نمى دهد ؛ زيرا پنجاه دينار ، همان پنجاه مثقال شرعى طلاست كه مبلغ آن در روزگار كنونى به پنج ميليون تومان هم نمى رسد ؛ زيرا هر مثقال شرعى ، برابر با ۲۶۵/۴ گرم است و هر گرم طلاى خالص ،[۷]اندكى بيش از بيست هزار تومان است .

گفتنى است طبق برخى گزارش ها ، در روزگار پيامبر صلى الله عليه و آله ، ارزش نقره در برابر طلا ، افزايش داشته و هر هفت يا هشت درهم (نقره) با يك دينار (طلا) معاوضه مى شده است و بر اين اساس نيز پانصد درهم ، برابر هفتاد دينار يعنى هفتاد مثقال شرعى طلا و مُعادل حدود هفت ميليون تومان [ در زمان حاضر] مى گردد.

شيوه ديگر محاسبه ميزان «قدرت خريدِ» مهر السنّه ، دقّت در جزئيات گزارش ازدواج امام على عليه السلام و فاطمه عليهاالسلام و خريدهاى انجام شده با مبلغ مورد بحث (مهر السنّه) است . بر طبق گزارش هاى متعدد ، امام على عليه السلام با فروش زره خود (و طبق برخى گزارش ها ، با فروش زره و بُرْد يَمانى خود) ، حدود چهارصد و هشتاد درهم يا اندكى فزون تر و كمتر ، فراهم نمود[۸]و آن مبلغ را به پيامبر صلى الله عليه و آله سپرد . پيامبر خدا ، با آن پول ، وسايل بسيار ساده يك زندگى مشترك و حدّ اقلِ لوازم را تهيه نمود . خوش بختانه سياهه بخشى از اين وسايل و بهاى آنها موجود است[۹]و نشان از سادگى و ارزانى اين جهيزيه دارد . بر اين پايه هم بايد گفت كه مهر السنّه ، مبلغى نه چندان زياد است كه با آن ، تنها مى توان اثاثيه ضرورى ، ساده و اوليه يك خانه كوچك را تهيه نمود .

هديه ازدواج

اندك بودن مَهر السنّه و تأكيد پيشوايان دين بر آسان گيرى در تعيين مَهريّه ، عمدتا به خاطر رفع موانع ازدواج و ترغيب به ايجاد رابطه زناشويى ميان جوانان امت اسلامى است ؛ اما اين ، به هيچ روى ، به معناى ناپسند بودن تبادل هديه ميان دو همسر يا خانواده هاى آنها نيست . هر يك از دو سوى رابطه يا خويشاوندان آنها مى توانند براى تحكيم بيشتر ازدواج ، هديه هايى ارزان يا گران قيمت ، به ديگر سو بدهند .

پيشوايان دينى ما ، در كنار عمل به سنّت نبوى در مَهر و تأكيد بر فراتر نرفتن از آن ، گاه هديه هاى پر ارزشى را به همسران خود بخشيده اند و نام آن را نه مهر كه «نِحله (هديه)» نهاده اند .[۱۰]آنان گاه هديه هايى به صورت مزرعه ، باغ و... را به خانواده هايى نوپا مى بخشيدند و قصدشان ، بى نياز كردن آنان از تكيه بر ديگران بود .[۱۱]البته از اين نمونه ها ، در گزارش تاريخ ، فراوان نيست ، به گونه اى كه مى توان هر يك را مختصّ حالت خاص و برآمده از فضا و موقعيت ويژه آن ازدواج دانست و جالب توجه ، آن كه در هيچ يك از اين گزارش ها ، سخنى از درخواست قبلى دختر يا خانواده او به ميان نيامده است و ارتباطى با مهر (صَداق) ندارد .

به طور كلّى ، گزارش هاى فراوان در سرتاسر كتب حديثى و فقهى ، ترديدى بر جا نمى نهد كه مَهر اندك و سبُك ، پسنديده و مورد سفارش اسلام است ؛ ولى اين ، مانع از آن نيست كه مسلمانان براى استوار كردن پيوند ازدواج ، هديه هايى را به همسران خود يا به ديگر نزديكانى كه تازه ازدواج كرده اند ، نثار كنند .

به سخن ديگر ، مهر و تعيين مقدار آن ، پيش از ازدواج است و از اين رو ، بايد آن را اندك و آسان گرفت تا ازدواج ، رونق گيرد و نِحله (بخشش) ، مربوط به پس از عقد ازدواج يا پيش از برقرارى زندگى مشترك است ، تا دل همسران به هم نزديك تر گردد و پيوند نورُسته ، قوّت يابد .