وَ آياتُ اللّهِ لَدَيْكُمْ .
و نشانه هاى روشن خدا ، در نزد شماست ...
توضيح واژه ها
آيات : جمع «آيه» به معناى نشانه روشن .[۱]
لَدَيكُم : نزد شما .[۲]
شرح
يكى از برجستگى هاى خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله ، بودن «آيات خداوند» در نزد ايشان است . آيه ، در لغت به معناى نشانه روشن است و هر آنچه كه چيز ديگرى را آشكارا نشان دهد ، آيه ناميده مى شود . براى نمونه ، علائم راه نمايى و رانندگى كه هشدارها را به صورتى آشكار نشان مى دهند ، نوعى آيه هستند . آنچه در ذيل اين عبارت از زيارت ، بررسى مى گردد ، مفهومِ آيات خداست و پس از آن ، چگونگى قرار گرفتن آيات الهى در نزد اهل بيت عليهم السلام .
مفهوم آيات خدا
بهترين منبع براى بررسى آيات خدا ، قرآن كريم است . آيه در قرآن ، كاربردهاى گوناگونى دارد كه به برخى از آنها اشاره مى كنيم :
۱ . آفريده هاى الهى
نخستين مفهوم آيه خدا ، آفريده هاى او در جهان هستند . قرآن ، بارها از مخلوقات خداوند با عنوان «آيه» ياد كرده است ؛ زيرا تمامِ اشيا ، از خُردترين ذرّات تا بزرگ ترين كُراتِ آسمان ، نشانه هاى خداوند هستند و به ديگر سخن ، جهان ، جامِ خدانماست :
هر گياهى كه از زمين رويد
«وَحْدَهُ لا شَريْكَ لَه» گويد .
اينك به برخى از آيات الهى در قرآن ، اشاره مى كنيم :
الف) آفرينش از خاك :
«وَمِنْ ءَايَـتِهِ أَنْ خَلَقَكُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ إِذَآ أَنتُم بَشَرٌ تَنتَشِرُونَ .[۳]و از نشانه هاى او ، آن است كه شما را از خاك بيافريد . سپس انسان هايى شديد كه [در زمين ]پراكنده مى شويد» .
ب) وزش باد :
«وَ مِنْ ءَايَـتِهِ أَن يُرْسِلَ الرِّيَاحَ مُبَشِّرَ تٍ .[۴]و از نشانه هاى او ، آن است كه بادها را مژده دهنده مى فرستد» .
ج) شب و روز و ماه و خورشيد :
«وَ مِنْ ءَايَـتِهِ الَّيْلُ وَ النَّهَارُ وَ الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ .[۵]و از نشانه هاى او ، شب و روز و خورشيد و ماه است» .
د) آفرينش آسمان و زمين :
«وَ مِنْ ءَايَـتِهِ خَلْقُ السَّمَـوَ تِ وَ الْأَرْضِ وَاخْتِلَـفُ أَلْسِنَتِكُمْ وَ أَلْوَ نِكُمْ إِنَّ فِى ذَ لِكَ لَاياتٍ لِلْعَالَمِينَ .[۶]و از نشانه هاى او ، آفرينشِ آسمان ها و زمين و گوناگونىِ زبان ها و رنگ هاى شماست . هر آينه ، در اين [ دگرگونى ها ] براى جهانيان ، نشانه هايى است» .
ه ) استراحت و تلاش :
«وَ مِنْ ءَايَـتِهِ مَنَامُكُم بِالَّيْلِ وَ النَّهَارِ وَ ابْتِغَآؤُكُم مِّن فَضْلِهِ إِنَّ فِى ذَ لِكَ لَأَيَـتٍ لِّقَوْمٍ يَسْمَعُونَ .[۷]و از نشانه هاى او ، خواب شما در شب و روز است و جستجوى شما [روزى خود را] از فزون بخشى اوست . در اين [ نيز ] براى مردمى كه مى شنوند ، قطعا نشانه هايى است » .
و) آفرينش زوج :
«وَ مِنْ ءَايَـتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَ جًا لِّتَسْكُنُواْ إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِى ذَ لِكَ لَأَيَـتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ .[۸]و از نشانه هاى او ، اين است كه براى شما از [جنس] خودتان همسرانى بيافريد تا بديشان ، آرام گيريد ؛ و ميان شما ، دوستى و مهربانى را نهاد . هر آينه ، در اين كار براى مردمى كه بينديشند ، [ عبرت ها و ]نشانه هايى است» .
ز) آفرينش هر جنبنده اى :
«وَ فِى خَلْقِكُمْ وَ مَا يَبُثُّ مِن دَآبَّةٍ ءَايَـتٌ لِّقَوْمٍ يُوقِنُونَ .[۹]در آفرينش شما و آنچه از جنبندگان [در زمين] مى پراكَنَد ، براى مردمى كه باور دارند ، نشانه هاست» .
در فرهنگ قرآنى ، هر آنچه غيرِ خداوند است ، نشانه اوست و بر همين اساس ، قرآن ، از برخى پديده هاى مربوط به انسان ، مانند جريان داشتن كشتى بر روى آب هم به عنوان آيه خداوند ، ياد مى كند .[۱۰]بنا بر اين ، تمامِ پديده ها ، خدانما هستند و چشم خدا بين ، به هر جا كه بنگرد ، خدا را مى بيند . در روايتى ، امير مؤمنان عليه السلام ، جلوه گرى حق را چنين مى ستايد :
الحَمدُ للّهِِ المُتَجَلِّي لِخَلقِهِ بِخَلقِهِ .[۱۱]سپاس ، خداوندى را كه به وسيله آفريده هايش ، بر آفريدگانش آشكار شده است .
۲ . معجزات انبيا عليهم السلام
دومين معناى آيه خدا در قرآن كريم ، معجزات پيامبران است . معجزات پيامبران ، نشانه هاى آشكارى هستند كه كافران و مشركان را به ناتوانى وا مى دارد و قدرت و عظمت الهى را روشن مى نمايد . براى نمونه ، فرعونيان از موسى عليه السلام درخواست آيه (معجزه) كردند و ايشان ، عصاى خويش را به زمين انداخت كه تبديل به اژدها شد و سِحر فرعونيان را باطل كرد :
«قَالَ إِن كُنتَ جِئْتَ بِـئايَةٍ فَأْتِ بِهَآ إِن كُنتَ مِنَ الصَّـدِقِينَ فَأَلْقَى عَصَاهُ فَإِذَا هِىَ ثُعْبَانٌ مُّبِينٌ .[۱۲][فرعون] گفت : اگر تو با نشانه اى آمده اى ، آن را بياور ، اگر از راستگويانى . پس عصاى خود را بيفكند كه ناگاه ، اژدهايى هويدا شد» .
۳ . پاره اى از سوره
سومين كاربرد آيه در قرآن ، قطعات معيّن از هر سوره است . بنا بر اين ، هر سوره قرآن ، از چندين قطعه تشكيل شده است كه به آن ، آيه مى گويند . چنانچه اين معنا را براى آيه به كار ببريم ، قرآن ، نشانه روشن نبوّتِ پيامبر صلى الله عليه و آله است :
«هُوَ الَّذِى بَعَثَ فِى الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِّنْهُمْ يَتْلُواْ عَلَيْهِمْ ءَايَـتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتَـبَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِن كَانُواْ مِن قَبْلُ لَفِى ضَلَـلٍ مُّبِينٍ .[۱۳]اوست آن كه در ميان مردم درس ناخوانده (عرب) ، پيامبرى از خودشان برانگيخت كه آيات او را بر آنان ، مى خوانَد و [از آلودگى كفر و اخلاق زشت ، ]پاكشان مى سازد و كتاب (قرآن) و حكمت (انديشه و كردار درست) را به آنان مى آموزد ، و هر آينه ، پيش از اين در گم راهى آشكار بودند» .
چگونه آيات الهى در نزد امام معصوم است ؟
نشانه هاى آفرينش ، معجزات پيامبران و قرآن ، همگى از آيات الهى اند . امّا كدام يك از اين آيات ، نزد اهل بيت عليهم السلام است؟ تأمّل در مفاهيم آيات الهى ، بيانگر آن است كه تمام آيات پيش گفته در نزد امام است ؛ زيرا اگر آيه به معناى نشانه هاى آفرينش باشد ، تمام نشانه هاى خداپرستى ، توحيد و خداشناسى ، در نزد اهل بيت عليهم السلام ، حاضر است و به سخن ديگر ، جهان نزد امام زمان عليه السلام ، حاضر است و او مى تواند در همه جهان و جهانيان ، تصرّف كند . حمزة بن عبد اللّه جعفرى مى گويد : در پشت برگه اى نوشتم : «إِنَّ الدُّنيا مُمَثِّلَةٌ لِلإِمامِ كَفَلْقَةِ الجَوْزَةِ ، دنيا ، مانند پاره اى گردو ، براى امام ، نمايان است» و آن را به امام رضا عليه السلام دادم و به ايشان گفتم : شيعيان ، اين حديث را روايت كرده اند . آن را انكار نمى كنم ؛ امّا دوست دارم كه از شما بشنوم .
امام عليه السلام به برگه نگريست . سپس آن را در هم پيچيد . پنداشتم كه آن سخن ، بر ايشان سنگين آمده است . سپس امام عليه السلام فرمود : «درست است . آن را به روى پوست ، منتقل كن [ ، تا ماندگار شود ]» .[۱۴]
اگر آيه به معناى معجزات پيامبرانِ پيشين باشد ، تمام آنها در نزد امامان عليهم السلام نگهدارى مى شود و در عبارت هايى از اين زيارت نامه ، آن را بررسى كرديم .[۱۵]
آيه ، به معناى قسمت هاى معيّن قرآن نيز در نزد امامان عليهم السلام هست و تمام حقايق قرآنى و باطن آيات الهى ، در نزد امام معصوم است و علم ظاهر و باطن ، تنها در اختيار ايشان است و كسى در اين برجستگى ، با آنانْ برابر نيست .[۱۶]
[۱]«الآية : العلامة» (لسان العرب ، ج ۱۴ ، ص ۶۱) . «العلامة الظاهرة» (مفردات الفاظ القرآن ، ص ۳۳) .
[۲]«لدى معناها معنى عِند» (لسان العرب ، ج ۱۵ ، ص ۲۴۵) .
[۳]. سوره روم ، آيه ۲۰ .
[۴]. سوره روم ، آيه ۴۶ .
[۵]. سوره فصلت ، آيه ۳۷ .
[۶]. سوره روم ، آيه ۲۲ .
[۷]. سوره روم ، آيه ۲۳ .
[۸]. سوره روم ، آيه ۲۱ .
[۹]. سوره جاثيه ، آيه ۴ .
[۱۰]. سوره لقمان ، آيه ۳۱ .
[۱۱]. نهج البلاغة ، خطبه ۱۰۸ .
[۱۲]. سوره اعراف ، آيه ۱۰۶ ـ ۱۰۷ .
[۱۳]. سوره جمعه ، آيه ۲ .
[۱۴]. الاختصاص ، ص ۲۱۷ .
[۱۵]. ر . ك : ص ۱۷۵ : «و ورثة الأنبياء» .
[۱۶]«لَدَى» در زبان عربى ، براى حاضرِ نزديك به كار مى رود ، بر خلاف «عِنْد» كه براى دور و نزديك ، كاربرد دارد . براى نمونه ، وقتى پول در جيب كسى باشد ، مى گويد : «لدىّ نُقُودٌ» و چنانچه در شهر ديگرى پول داشته باشد ، مى گويد : «عندى نقودٌ» (ر . ك : شرح الرضي على الكافية ، ج ۳ ، ص ۲۲۱ ) .
