بِأبى أنْتُمْ وَ اُمّى وَ نَفْسى! كَيفَ أصِفُ حُسْنَ ثَنائِكُمْ وَ اُحْصى جَميلَ بَلائِكُمْ ، وَ بِكُمْ أخْرَجَنَا اللّه مِنَ الذُلِّ وَ فَرَّجَ عَنّا غَمَراتِ الْكُروبِ وَ أنْقَذَنا مِنْ شَفا جُرُفِ الْهَلَكاتِ وَ مِنَ النّارِ . بِأبى أنْتُمْ وَ اُمّى وَ نَفْسى!
پدرم و مادرم و جانم فدايتان باد ! چگونه نيكويىِ ستايش شما را توصيف كنم و زيبايىِ نعمت شما را به شمار آورم ؟ به واسطه شما ، خداوند ، ما را از خوارى ، بيرون آورد و شدّت گرفتارى را از ما برداشت و ما را از آستانه پرتگاه هلاكت و آتش [ دوزخ ] ، نجات داد . پدرم و مادرم و جانم فدايتان باد !
توضيح واژه ها
بَلاء : در اين جا : نعمت ، بركت .[۱]
غَمَرات : شدّت ها ، طغيان ها ، غليان ها .[۲]
أنقَذَ : نجات داد ، رهايى بخشيد .[۳]
شَفا : لبه ، كناره ، حاشيه .[۴]
جُرُف : پرتگاه ، بُريدگى لب رود يا دريا .[۵]
شرح
در اين بخش از «زيارت جامعه» ، پيروان اهل بيت عليهم السلام ، پس از اظهار نهايتِ ارادت خود به پيشگاه آن بزرگان ، اعتراف مى كنند كه قادر به توصيف فضائل آنان نيستند و نمى توانند نعمت هاى زيبايى را كه خداوند متعال به وسيله آنان به جامعه ارزانى داشته است ، شماره كنند و در ادامه ، به نمونه هايى از بركات پيروى از اهل بيت عليهم السلام ، در زندگى مادّى و معنوى جامعه ، اشاره مى كنند .
بركات ولايت اهل بيت عليهم السلام
جمله «كَيْفَ أصِفُ حُسْنَ ثَنائِكُم و اُحصى جَميلَ بَلائِكُم[۶]؛ چگونه نيكويىِ ستايش شما را توصيف كنم و نعمت زيباى شما را بشمُرَم» ، اشاره به اين است كه پيروى از خاندان پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ، در واقع ، چيزى جز پيروى از قرآن و اسلام ناب نيست . از اين رو ، آثار و بركات آن براى زندگى مادّى و معنوى انسان ، شمارش كردنى نيست كه در عبارات پايانى «زيارت جامعه» ، به چند نمونه بارز آن ، اشاره شده است :
۱ . رهايى از خوارى
نخستين نقش پيروى از اهل بيت عليهم السلام ، در زندگى ، رهايى از ذلّت و خوارى ، و رسيدن به عزّت و سربلندى در دنيا و آخرت است ، چنان كه از امام على عليه السلام روايت شده كه فرمود :
بِنا تُخْلَعُ رِبقَةُ الذُّلِّ عَن أعْناقِكُم .[۷]به وسيله ما ، طوق خوارى از گردن هايتان ، برداشته مى شود .
و بدين سان ، كسانى كه در زندگى ، به هر دليل ، زير بار ذلّت بروند ، نمى توانند مدّعى پيروى از اهل بيت عليهم السلام باشند ، چنان كه از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نقل شده كه فرمود :
مَن أقَرَّ بِالذُّلِّ طائِعا فَلَيسَ مِنّا أهلَ البَيتِ .[۸]هر كس با ميل و اختيار تن به ذلّت دهد ، از ما اهل بيت نيست .
۲ . رهايى از سختى و غم
تشويش ، نگرانى و اندوه ، از آسيب هاى خطرناك زندگى هستند كه بسيارى از مردم جهان ، از آنها رنج مى برند ؛ امّا تربيت شدگان مكتب اهل بيت عليهم السلام ـ كه همان مكتب اسلام ناب است ـ ، از اين گونه آسيب ها ، در امان اند .
به سخن ديگر ، ولايت اهل بيت عليهم السلام ، راه پيوند با ولايت خداوند متعال است و كسانى كه با ولايت خداوند متعال ، رابطه برقرار كنند ، در زندگى دنيوى و اُخروى آنان ، ترس و غم ، راه ندارد :
«أَلَا إِنَّ أَوْلِيَاءَ اللَّهِ لَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لَا هُمْ يَحْزَنُونَ الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ كَانُواْ يَتَّقُونَ لَهُمُ الْبُشْرَى فِى الْحَيَوةِ الدُّنْيَا وَ فِى الْأَخِرَةِ لَا تَبْدِيلَ لِكَلِمَـتِ اللَّهِ ذَ لِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ .[۹]آگاه باشيد كه دوستان خدا ، نه بيمى بر آنهاست ، و نه اندوهگين مى شوند ؛ آنان كه ايمان آورده و پروا پيشه كرده اند . براى ايشان ، در زندگى اين جهان و در آن جهان ، مژدگانى است . براى سخنان خدا ، دگرگونى اى نيست . اين است رستگارى [و كاميابىِ] بزرگ» .
۳ . رهايى از دوزخ
از مهم ترين بركات ولايت اهل بيت عليهم السلام ، رهايى از دوزخ است . از امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمود :
وَاللّهِ لا يَمُوتُ عَبدٌ يُحِبُّ اللّهَ وَرسُولَهُ ويَتَوَلَّى الأئِمَّةَ عليهم السلام فَتَمَسُّهُ النّارُ .[۱۰]به خدا سوگند ، هر بنده اى كه خدا و فرستاده اش را دوست داشته باشد و ولايت ائمّه عليهم السلام را پذيرفته باشد و از دنيا برود ، آتش [ دوزخ ] به او نمى رسد!
امّا كسانى كه با اهل بيت عليهم السلام و روش آنها در زندگى بيگانه اند ، بر لبه پرتگاه آسيب هاى گوناگون كه به دوزخ منتهى مى شود ، حركت مى كنند و هر لحظه ، ممكن است كه در دوزخ اعمال ناشايسته خود ، فرو بيفتند .
جمله «وَأَنقَذَنا مِن شَفا جُرُفِ الهَلَكاتِ وَ مِنَ النّارِ» ، اشاره به اين است كه پيروى از اهل بيت عليهم السلام ، همواره انسان را از خطرهايى كه زمينه ساز وارد شدن به آتش دوزخ است ، مصونيت مى بخشد .
در ادامه ، پس از نهايت ابراز ارادت و محبّت به خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله ، با تكرار جمله «بِأبى أنتُمْ و أمّى ...» ، به شمارِ ديگرى از بركات پيروى از اهل بيت عليهم السلام ، اشاره شده است .
[۱]«البلاء : الإنعام» (لسان العرب ، ج ۱۴ ، ص ۸۴) .
[۲]«غمرات : جمع غمرة و غمرة كلّ شى ء : مُنْهَمكَه و شِدَّتُه كغمرة الهمّ و الموت و نحوهما» (لسان العرب ، ج ۵ ، ص ۲۹) .
[۳]«أنقذه من فلان : نجّاه و خَلَّصَه» (لسان العرب ، ج ۳ ، ص ۵۱۶) .
[۴]«شَفا كلِّ شى ء : حده و حرفه» (العين ، ج ۶ ، ص ۲۸۸) .
[۵]«الجرف : ما أكل السَيْل مِن أسفَل شِقِّ الوادى و النَّهْر» (لسان العرب ، ج ۹ ، ص ۲۵) .
[۶]«واژه «بلاء» ، علاوه بر نعمت ، به معناى رنج ، آزمايش و امتحان نيز آمده است» (ر . ك : لسان العرب ، ج ۱۴ ، ص ۸۴) ؛ ولى در اين جا ، معناى نخست ، مناسب تر است .
[۷]شرح نهج البلاغة ، ابن ابى الحديد ، ج ۱ ، ص ۲۷۶ .
[۸]تحف العقول ، ص ۵۸ .
[۹]سوره يونس ، آيه ۶۲ ـ ۶۴ .
[۱۰]. رجال النجاشى ، ج ۱ ، ص ۱۳۸ ، ش ۷۹ .
