فروتنی و تواضع (۴)
و ألبِسْنِي زِينَةَ المُتّقينَ في... خَفضِ الجَناح.[۱]
صحبت در تبیین این فراز نورانی از دعای مکارم الاخلاق بود که بر اساس آن، یکی از ویژگی‌های متقین تواضع و فروتنی است.
گفته شد که در روایات اهل‌بیت(علیهم السّلام) گاه این خصلت به صورت کلی تعریف شده است؛ و گاه با بیان مصادیق جزئی.
تعریف کلی آن ضمن دو روایت از امام رضا (علیه السّلام) تبیین شد؛ و اینک به تعریف تواضع با بیان مصداق‌های جزئی می‌پردازیم.
در روایتی از امام باقر (علیه السّلام) آمده است:
التَّواضُعُ الرِّضا بِالمَجلِسِ دُونَ شَرَفِهِ، و أن تُسَلِّمَ على مَن لَقِيتَ، و أن تَترُكَ المِراءَ و إن كُنتَ مُحِقّاً.[۲]
فروتنى اين است كه به نشستن در پايين مجلس رضايت دهى و به هر كه برخوردى، سلام كنى و مجادله را رها كنى، اگرچه حق با تو باشد.
معمولاً انسان وقتی وارد مجلسی می‌شود، دوست دارد بالای مجلس یا جای بهتر آن بنشیند، همچنین انتظار دارد که دیگران خصوصاً کوچک‌ترها به او سلام کنند، چنانچه در گفتگوهایی که پیش می‌آید، به ویژه در مسائل سیاسی سعی می‌کند، هر طور شده، حرف خودش را اثبات کند، در حالی که تواضع این است که هر جای مجلس حتی پائین آن بنشیند، و به هر کسی برخورد می‌کند، سلام کند و در گفتگوها تنها به بیان سخن خود اکتفا کند و به مجادله نپردازد.
در روایت دیگری دو مورد اولی که در این روایت آمده بود، به اضافه دوری از خودنمایی و شهرت‌طلبی به عنوان سرآمد مصادیق تواضع بیان شده است. روایت چنین است:
الإمامُ عليٌّ عليه السلام: ثَلاثٌ هُنَّ رأسُ التَّواضُعِ: أن يَبدأَ بِالسَّلامِ مَن لَقِيَهُ، و يَرضى بِالدُّونِ مِن شَرَفِ المَجلِسِ، و يَكرَهَ الرِّياءَ و السُّمعَةَ.[۳]
امام على (علیه السّلام) می‌فرماید: سه چيز است كه آنها رأس فروتنی هستند: اينكه انسان به هر كه مى‌رسد سلام كند، به پايين پاى مجلس رضايت دهد، و خودنمايى و شهرت‌طلبى را خوش نداشته باشد.
این چهار مصداقی که در دو روایت فوق آمده بود، در روایت دیگری از امام صادق (علیه السّلام) با تعابیری مشابه، اینگونه آمده است:
إنّ مِن التَّواضُعِ أن يَرضى الرّجُلُ بِالمَجلِسِ دُونَ المَجلِسِ، و أن يُسَلِّمَ على مَن يَلقى، و أن يَترُكَ المِراءَ و إن كانَ مُحِقّاً، و لا يُحِبَّ أن يُحمَدَ علَى التَّقوى.[۴]
از فروتنى است كه انسان به پايين مجلس رضايت دهد، به هر كه برمى‌خورد سلام كند، مجادله را رها كند اگر چه حق با او باشد و دوست نداشته باشد كه او را به پرهيزگارى بستايند.
[۳]كنز العمّال، متقی هندی، ح۸۵۰۶.
