حدیث
عيون أخبار الرضا عليه السلام : حدّثنا عليّ بن أحمد بن عمران الدقّاق ، قال : حدّثنا محمّد بن هارون الصوفى ، قال : حدّثنى أبو تراب عبيد اللَّه بن موسى الرويانى ، عن عبد العظيم بن عبد اللَّه الحسنى ، قال :
قُلتُ لِأَبى جَعفَرٍ مُحَمَّدِ بنِ عَلِيِّ الرِّضا عليه السلام : يَابنَ رَسولِ اللَّهِ ! حَدِّثنى بِحَديثٍ عَن آبائِكَ عليهم السلام ... .
فَقالَ : حَدَّثَنى أبى، عَن جَدّى، عَن آبائِهِ عليهم السلام، قالَ : قالَ أميرُ المُؤمِنينَ عليه السلام : ما هَلَكَ امرُؤٌ عَرَفَ قَدرَهُ .
[۱]
ترجمه
حضرت عبد العظيم عليه السلام : به امام جواد عليه السلام گفتم : اى فرزند پيامبر خدا! از پدرانت براى من حديثى روايت فرما ... .
فرمود : «پدرم، از جدّم، از پدرانش نقل نمود كه امير مؤمنان عليه السلام فرمود : هر كس اندازه و ارزش خود را بداند، تباه نشود» .
شرح
اين حديث، يكى از مهمترين راههاى پاسدارى از شخصيت را ارائه مىنمايد و آن عبارت است از: رعايت قدر و منزلت خود در برخورد با ديگران . در تبيين اين سخن، چند نكته قابل توجّه است:
۱ . انسانها از نظر استعداد فكرى و روحى، توان علمى و منزلت اجتماعى، قدر و مرتبه متفاوتى دارند . كسى مىتواند از شخصيت اجتماعى خود پاسدارى كند كه مرتبه توان علمى و منزلت اجتماعى خود را بداند و در برخوردها مراعات كند، چنان كه در حديثى از امام على عليه السلام آمده است :
مَن عَرَفَ قَدرَهُ لَم يَضع بَينَ النّاسِ .
[۲]
هر كس اندازه خود را بداند ، در ميان مردم، فرومايه نمىشود .
۲ . مراعات نكردن توان علمى و منزلت اجتماعى در برخوردها، موجب مىشود شخصيت اجتماعى انسان تباه گردد . در حديثى از امام على عليه السلام آمده است :
هَلَكَ مَن لَم يَعرِف قَدرَهُ .
[۳]
هر كه اندازه خود را نشناسد ، نابود مىشود .
۳ . هر كس از توان علمى محدودى برخوردار است . از اين رو، مراعات توان علمى، ايجاب مىكند كه انسان در باره هر چيزى اظهارنظر نكند . در حديثى از امام على عليه السلام آمده است :
قَولُ «لا أعلَمُ» نِصفُ العِلمِ .
[۴]
گفتن : «نمىدانم»، نيمى از دانستن است .
۴ . چنانچه انسان كارى را بپذيرد كه توان انجام دادن آن را ندارد، موجب تباهى شخصيت اجتماعى او مىگردد.
۵ . هر كس اندازه خود را نگه دارد، مورد احترام مردم واقع خواهد شد، چنان كه از امام على عليه السلام نقل شده:
مَن وَقَفَ عِندَ قَدرِهِ أكرَمَهُ النّاسُ .
[۵]
كسى كه اندازه خود را بشناسد، از گراميداشت مردم برخوردار خواهد بود . و سرانجام، «هر كه محلّ خويش بداند و پاى به اندازه گليم خويش دراز كند و گرد كارى كه لايق مرتبت و در خور منزلت او نيست نگردد، همه عمر از ملامت، رسته باشد و به سلامت، پيوسته . شعر:
هر كه مقدار خويشتن بشناخت از همه حادثات، ايمن گشت
از مَضيق غرور، بيرون جست در مقام سُرور، ساكن گشت».[۶]
[۱]عيون أخبار الرضا عليه السلام : ج ۲ ص ۵۳ - ۵۴ ح ۲۰۴ ، بحار الأنوار : ج ۷۲ ص ۶۶ ح ۱ . نيز ، ر . ك : همين كتاب : ح ۹۳ .
[۲]عيون الحكم و المواعظ : ص ۴۴۲ .
[۳]عيون الحكم و المواعظ : ص ۵۱۱ .
[۴]غرر الحكم : ح ۶۷۵۸ .
[۵]غرر الحكم : ح ۸۶۱۷ .
[۶]مطلوب كلّ طالب ، رشيد الوطواط: ص ۵.