حدیث
علل الشرائع : حدّثنا محمّد بن موسى المتوكّل ، قال : حدّثنا عليّ بن الحسين السعد آبادى ، عن أحمد بن أبى عبد اللَّه البرقى ، عن عبد العظيم بن عبد اللَّه الحسنى ، عن ابن أبى عمير ، عن عبد اللَّه بن الفضل ، عن خاله محمّد بن سليمان ، عن رجل ، عن محمّد بن على [ عليه السلام] - أنّهُ قالَ لِمُحَمَّدِ بنِ مُسلِمٍ - :
يا مُحَمَّدَ بنَ مُسلِمٍ! ... أحسِن؛ فَإِنّى لَم أرَ شَيئاً قَطُّ أشَدَّ طَلَباً ولا أسرَعَ دَركاً مِن حَسَنَةٍ مُحدَثَةٍ لِذَنبٍ قَديمٍ.
[۱]
ترجمه
حضرت عبد العظيم عليه السلام - به سند خود - : امام باقر عليه السلام خطاب به محمّد بن مسلم فرمود : «اى محمّد بن مسلم ! نيكى كن كه به راستى هرگز چيزى مانند كار نيكِ جديد را نديده‌ام كه اين چنين ، به تعقيب يك گناه قديم بر آيد و با سرعت، خود را به آن برساند [و آن را محو سازد]» .
شرح
اين حديث، سرعت تأثير كارهاى نيك را در زدودن آثار شوم كارهاى زشت و گناه از روح و روان و زندگى انسان، با بيانى رسا توضيح مى‌دهد. در اين باره، نكاتى ارائه مى‌گردد:
۱ . حديث ياد شده مى‌تواند تفسير اين آيه باشد:
(وَ أَقِمِ الصَّلَوةَ طَرَفَىِ النَّهَارِ وَ زُلَفًا مِّنَ الَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنَتِ يُذْهِبْنَ السَّيَِّاتِ.[۲]در دو طرف روز، و اوايل شب، نماز را برپا دار كه به يقين، نيكى‌ها بدى‌ها را از بين مى‌برند) .
اين آيه با صراحت اعلام مى‌كند كه انواع كارهاى نيك مى‌توانند آثار كارهاى زشت را از بين ببرند . از اين رو، روايت شده كه امام على عليه السلام در تبيين آيه ياد شده مى‌فرمايد:
إنَّ اللَّهَ‌عزّ وجلّ يُكَفِّرُ بِكُلِّ حَسَنةٍ سيِّئةً .
[۳]
خداوند متعال با هر كار نيكى، يك كار بد را مى‌زدايد.
۲ . نقش سريع كار نيك را در زدودن آثار زشت، مى‌توان از وعده مؤكّد خداوند متعال در اين آيه فهميد:
(إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيًْا أَن يَقُولَ لَهُ كُن فَيَكُونُ .[۴]هر گاه خداوند، چيزى را اراده نمايد ، به آن مى‌گويد : «هست شو» و آن به وجود مى‌آيد).
۳ . تناسب حكم و موضوع، ايجاب مى‌كند كه زدودن آثار گناهان بزرگ، تنها با انجام دادن كارهاى نيك بزرگ امكان‌پذير است . اين نكته را مى‌توان از حديثى كه در بند ۴ آمده نيز استنباط كرد.
۴ . نماز، بهترين وسيله براى زدودن آثار گناهان از جان است؛ زيرا اصلى‌ترين مصداق آيه ياد شده است. از اين رو در حديثى آمده كه امام على عليه السلام فرمود:
الصَّلواتُ الخَمسُ كفّارةٌ لِما بينَهُنَ‌ما اجتَنَبتَ مِن الكبائرِ، و هِى التى قالَ اللَّهُ : (إنَّ الحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ) .
[۵]
نمازهاى پنجگانه، گناهانى را كه در فاصله ميان آنها مرتكب شده‌اى، مى‌پوشاند، به شرط آن كه از گناهان كبيره دورى كنى، و همين نمازها هستند كه خداوند فرموده: (همانا خوبى‌ها بدى‌ها را از بين مى‌برند) .
در حديثى ديگر، امام صادق عليه السلام نمازهاى پنجگانه را به نهر آبى تشبيه نموده كه جان انسان را در هر شبانه‌روز، پنج بار از گناهان شستشو مى‌دهد، مگر گناهى كه موجب خروج انسان از ايمان مى‌گردد و گناهكار بر آن اصرار ورزد.[۶]
۵ . نقش مؤثّر و تعيين كننده پاكى از گناهان در سعادت و خوش‌بختى انسان در دنيا و آخرت، موجب گرديده كه بر پايه حديثى، امام على عليه السلام، آيه (إِنَّ الْحَسَنَتِ يُذْهِبْنَ السَّيَِّاتِ؛ به يقين، نيكى‌ها بدى‌ها را از بين مى‌برند) را اميدوار كننده‌ترين آيه قرآن بنامد.[۷]
[۱]علل الشرائع : ص ۵۹۹ ح ۴۹ ، بحار الأنوار : ج ۶۸ ص ۲۴۳ ح ۵ . نيز ، ر . ك : همين كتاب : ح ۹۸ .
[۲]هود: آيه ۱۱۴.
[۳]ميزان الحكمة: ج ۴ ص ۲۹۸ ح ۶۸۹۴ .
[۴]يس : آيه ۸۲ .
[۵]ميزان الحكمة : ج ۶ ص ۲۸۱ ح ۱۰۷۱۸ .
[۶]ميزان الحكمة : ج ۶ ص ۲۸۱ ح ۱۰۷۱۹ .
[۷]ميزان الحكمة : ج ۴ ص ۲۹۸ ح ۶۸۹۶ .
