تحلیل گفتمان ادبی خطبه جهاد

نشریه : پژوهشنامه نهج البلاغه

نویسنده : پديدآورنده : سعیده محمودی
پديدآورنده : حسین چراغی وش
پديدآورنده : سید محمود میرزایی الحسینی

چکیده :

گفتمان (discourse) به ­طور کلی به بافت زبان در مراحل بالاتر از جمله اطلاق می­شود. تحلیل گفتمان، یکی از ابزارها­ی تحلیل متون ادبی است که ارتباط بین ساختارها­ی­ گفتمان­ مدار و دیدگاه ­ها­ی اجتماعی حاکم بر تولید گفتمان را بررسی می­کند، تحلیل گفتمان ادبی به عنوان یکی از فروع تحلیل گفتمان به بررسی و نقد متون ادبی از جنبه ساختارها­ی زبانی و بافت متنی و هماهنگی آن­ها با بافت موقعیتی می­ پردازد.
نهج­ البلاغه به عنوان مجموعه سخنانی فروتر از قرآن کریم و فراتر از کلام بشری همواره مورد تحلیل پژوهشگران قرار گرفته است؛ اما یکی از ویژگی­ های شایان توجه درباره نهج ­البلاغه ویژگی گفتمان ادبی است که به نظر می ­رسد کمتر مورد پژوهش و بررسی قرار گرفته است، در حالی­که بخشی از زیبایی­ ها­ی کلام امام(ع)، به ارتباط و هماهنگی بین ابزار­های ادبی درون متنی و بافت موقعیتی آن­ها مربوط است. این پژوهش در پی آن است که با روش توصیفی- تحلیلی و از منظر تحلیل گفتمان ادبی به بررسی یکی از خطبه ­های مشهور نهج ­البلاغه به نام خطبة جهاد بپردازد و کوشیده گفتمان ادبی این خطبه را بر اساس تناسب و انسجام بین بافت متن در ساختارهای مختلف و بافت موقعیتی آن تحلیل و تبیین نماید. برآیند پژوهش نشان می ­دهد که ساختارهای خطبه اعم از ساختار بیرونی که شامل سطح آوایی، سطح نحوی و سطح دلالی می­باشد و ساختار درونی که شامل محتوا و عواطف گفتمان است، متناسب و منسجم با بافت موقعیتی آن یعنی کوتاهی و غفلت مخاطب در امر جهاد، در پی برانگیختن احساسات مخاطب و بیدار کردن او از خواب غفلت می ­باشد.