تبيين فرازی دشوار از نهج البلاغه؛ سيلان روح پيامبر(ص) در دست حضرت علی(ع) - صفحه 74

۹. قال الرضا عليه السلام: الروح مسكنها في الدماغ و شعاعها منبثٌ في الجسد بمنزله الشمس دارَتُها في السماء و شعاعها منبسط علي الارض، فاذا غابت الدارة فلاشمس، و اذا قطعت الرأس فلاروح؛۱ امام رضا عليه السلام فرمود: همانند قرص خورشيد كه در آسمان است و پرتو آن بر روي زمين گسترده است، جايگاه روح هم در مغز است و پرتو (آثار) آن در بدن منتشر شده است. پس همان ‌طور كه اگر خورشيد غروب كند، آفتابي نخواهد بود، اگر هم سر از بدن جدا شود، روحي (در بدن) نخواهد ماند.
در بعضي از احاديث اسلامي بين روح و نفس تفاوت گذاشته شده است و چون روح عامل جنبش و حركت معرفي شده است و اين خصيصه روح حيواني است، معلوم مي‌‌شود كه مقصود از روح در اين احاديث همان روح حيواني و منظور از نفس، نفس ناطق است؛ از جمله اين احاديث:
۱۰. قال ابوعبدالله صلي الله عليه و آله و سلم: الانسان يتحرک بالروح، و لولا الروح ما تحرک و لاجاء و لاذهب و تحركت الروح بالنفس؛۲امام صادق عليه السلام فرمود: انسان به ‌وسيله روح حركت مي‌‌كند و اگر روح نبود، حركت و رفت و آمد نمي‌كرد و به‌ وسيله نفس است كه روح حركت مي‌‌كند.
جسمانيت روح حيواني: از روايات معصومان عليهم السلام برمي‌‌آيد كه، بر خلاف نفس ناطق ـ كه موجودي
مجرد است ـ روح حيواني جسمي لطيف است كه از شدت لطافت در شرايط معمولي، قابل احساس نيست. فيلسوفان و متكلمان مسلمان نيز بر جسماني بودن روح حيواني تصريح كرده‌اند. ابتدا نظر دانشمندان مسلمان و سپس احاديث اسلامي را در اين ‌باره ذكر مي‌‌كنيم:
ديدگاه دانشمندان مسلمان درباره جسمانيت روح حيواني: از نظر آنان، روح بخاري يا حيواني، جسم سيال، لطيف، رقيق، گرم، نوراني و شفافي است كه از خون ايجاد مي‌‌شود. برخي از عبارات آنان را در تعريف آن ذكر مي‌‌كنيم:
روح علوي سماوي [يعني نفس ناطق] از عالم امر است، ولي روح حيواني بشري از عالم خلق است و اين روح حيواني، موجود جسماني لطيفي است كه حامل قوه حسّ و حركت است و اين روح براي ديگر حيوانات هم وجود دارد و قواي حواس از آن

1.بحار الأنوار، ج۵۸، ص۲۵۱. منظور از روح در اين حديث، همان روح حيواني يا بخاري است، نه نفس ناطق؛ زيرا محال است كه نفس ناطق مجرد، مكاني مانند مغز يا هر جاي ديگر بدن داشته باشد. اين روح حيواني بخاري است كه در تمام بدن ساري و جاري و منشاء حيات بدن است و بر اساس اين حديث، جايگاه اصلي آن در مغز است. از اين ‌رو، با جدايي سر يا هرگونه آسيب ديگري كه موجب قطع ارتباط مغز با اجزاي ديگر بدن شود حيات جسماني هم از بين مي‌‌رود. پيش‌تر هم اشاره شد كه از نظر حكيمان مسلمان يكي از محل‌هاي وجود روح بخاري در مغز است كه در اين حالت، آن را روح نفساني مي‌‌نامند. از نظر بعضي حكيمان هم اساساً منشاء اصلي ايجاد روح بخاري، مغز است. در اين‌باره ر.ک : الاسفار، ج۹، ص۷۴ ـ ۷۶؛ اسرار الآيات، ص۶۰؛ سه رساله از شيخ اشراق، ص۲۳؛ رسائل الشجرة الالهية، ج۲، ص۴۶۳؛ شرح منظومه، غرر في القوة الحيوانيه، ص۹۷ ـ ۱۰۶؛ المبدء والمعاد، ص۹۵؛ شرح المصطلحات الفلسفية، مدخل‌هاي «روح» و «روح نفساني».

2.۱ . بحار الأنوار، ج۵۸ ، ص۲۹۵ ـ ۲۹۶.

صفحه از 79