تعریف نسخه

در الذریعة، «نسخه»، رساله‌های کوچکی مشتمل بر مسائل و احکام دینی دانسته شده که در سده‌های نخستین به نگارش درآمده است. این آثار همانند اصول چهارصدگانه از مصادر تشریع بوده‌اند. الذریعه، «نسخه» را حاوی احکام تأسیسی دانسته که امام علیه السلام آن را وضع و بر راوی املاء فرموده است. همچنین «أصل» کتابی حاوی احکام امضایی معرفی شده که راوی، آن را نوشته و سپس بر امام علیه السلام عرضه نموده و تأیید امام علیه السلام را ستانده است.^۱

هیج گواه قابل قبولی، گفتار الذریعة را تأیید نمی‌نماید؛ زیرا دلیلی بر کوچک بودن «نسخه» وجود ندارد، بلکه بر خلاف، نسخه محمد بن إبراهیم الإمام^۲ و محمد بن عبد الله اللاحقی،^۳ بزرگ توصیف شده است. همچنین تأسیسی بودن «نسخه» و امضایی بودن «أصل» را هیچ برهان یا گزارشی تأیید نکرده است. همچنین، دلیلی بر عرضه مجدد این آثار بر امام علیه السلام در دست نیست.

سید محمد علی ابطحی در تعریف «نسخه»، آن را کتابی مأثور از یکی از ائمه علیهم السلام دانسته که به خط یکی از ایشان یا منقول از خط ایشان علیهم السلام بوده است. او برخی از نسخه‌ها را مبوب و بعضی را غیر مبوب دانسته است. همچنین وی برخی را حاوی مجموعه سؤالات از امام علیه السلام معرفی کرده است.^۴

در باره این تعریف می‌توان گفت که نقل روایت از یکی از ائمه علیهم السلام شواهد فراوانی دارد. همچنین، از بررسی گزارش‌های نجاشی می‌توان استفاده کرده که برخی نسخه‌ها دارای تبویب بوده‌اند.^۵ اما این که «نسخه»، از روی خط امام یا رونوشت خط امام استنساخ شده باشد _ اگر چه با معنای لغوی آن هماهنگ است _، مؤیدی برای آن دیده نشده است. همچنین گزارش کتابشناسان و جست و جوی متون احادیث در دسترس از نسخه نگاران، اشتمال بر سؤال از امام علیه السلام را _ که از ویژگی‌های کتب «مسائل» است _ تأیید نمی‌کند.