ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین

شرح و تفسیری است ادبی، لغوی، اصطلاحی و توضیحی برای زبور آل محمد(ص).

شرح و تفسیری است ادبی، لغوی، اصطلاحی و توضیحی برای زبور آل محمد(ص). صحیفه سجادیه که در آن معارف بسیاری به قلم شارح آن رفته و انواع علوم اسلامی و ادبی در آن مندرج است. صحیفه ی سجادیه ی امام زین العابدین(ع) را از مهم ترین معادن ذخایر الاهی دانسته اند که شامل مضامین والایی است که در قالب دعا بیان شده است.

به جهت اهمیت زیاد این اثر، دانشمندان زیادی تاکنون اقدام به ترجمه و شرح آن کرده اند که از جمله آنها ادیب دانشمند، سید علی خان کبیر شیرازی (م ۱۱۲۰ق) است. وی در آغاز کتاب، چند سند برای روایت صحیفه نقل و آن را به امام سجاد(ع) رسانده و سند روایی خود را نیز، ذکر کرده و آن گاه شروع به شرح دعاهای صحیفه کرده است.

تراجم رجال سندی اول صحیفه را بازگو کرده و فراز به فراز، اصطلاح های آن را توضیح و سپس، دعاها را فراز به فراز نقل و نکات ادبی آنها را بیان کرده است. آن گاه با به کارگیری آن نکات، مطالب دقیقی را استخراج و اصطلاح های روایی و حدیثی و رجالی را واکاویده و واژه های به کار رفته در متن را بررسی و ریشه و کاربرد و معناهای آنها را تبیین، و در تشریح این نکات، گاه از متن کتاب و نیازهای یک شرح بسیار فراتر رفته و به مناسبت، اقوال و احتمالات ادبی را نیز، موشکافی کرده است. وجوه کار برد افعال و اسما و ترکیب عبارت های دعا، در این شرح به خوبی تشریح شده و در هر بخشی، نکات توضیح گر خارج از متن را به خاطر روشن شدن رموز دعاها زیر عنوان «تتمه» آورده و فلسفه و حکمت پاره ای از خواست های امام سجاد(ع) را نیز بیان کرده است.

نویسنده برای جامعیت بخشیدن به شرح خود، نسخه های در دسترس صحیفه را مشاهده و بر اساس آنها در باره عبارت های دعاها اظهار نظر کرده و گاه به ارزیابی آنها نیز، پرداخته و اقوال و دیدگاه های ادیبان و شارحان و صاحب نظران دیگر را نیز، مورد توجه قرار داده است.

توجه به معانی گوناگون یک واژه و نیز، احتمال های معنایی عبارت های مطرح شده در دعا، از ویژگی های دیگر این اثر است. بنابراین، می توان این شرح را تفسیری ادبی برای صحیفه تلقی کرد که شارح ضمن توجه به آنها، ابعاد سخنان و مفاهیم و موضوعات را به خوبی تبیین کرده است. محقق نیز آن را بر اساس چندین نسخه مقابله و احیا کرده و در پاورقی، مطالب بسیاری به جهت توضیح و غنا بخشیدن به متن آورده است. تعیین مصادر، ترجمه برخی از رجال مطرح شده در نوشته سید علی خان کبیر، تعیین موارد مهم و تهیه چند فهرست فنی از جمله تلاش های وی است. او این اثر را با تفکیک متن صحیفه از شرح شارح و نیز جدا کردن افزوده های خود از شرح، و اعراب گذاری واژه های مبهم، اثری چشم نواز و خواندنی کرده است.

از آنجایی که شرح صحیفه، در بر گیرنده اطلاعات فراوانی است که بدون فهرست و عنوان، در این شرح آمده، بنابراین، دو جلد، قریب هزار و پانصد صفحه، برای آن فهرست تدوین شده است. فهرست آیات، احادیث معصومان بر حسب گوینده و به صورت الفبایی، فهرست اعلام، قرائات، معصومان، تراجم، ادیان، مذاهب، قبایل، خاندان ها، اصناف، اصحاب، قاریان، شاعران، مکان ها، شهرها، وقایع، حوادث، ایام، فرشتگان، فهرست نکات بلاغی و نحوی و صرفی، نام کتاب ها، علوم، فلکیات، توقیعات، نامه ها، امثال، زبان ها، فروق لغویه، علل و اسباب، قصه ها و حکایت ها، ابیات شعری، تاریخ، خطاهای رایج، کلمات غیر عربی، ادعاها، اسائه ادب ها، اقتباس های صحیفه از قرآن، قاموس صحیفه، مقارنات میان نهج البلاغه و صحیفه و راهنمای ریاض السالکین، فهرست های تهیه شده برای این شرح بسیار سودمند و ماندگار است.