احادیث داستانی امام رضا(ع) و معنای «آل»

امام رضا(ع) در مناظره ای نشان داد که «آل پیامبر» شامل تمام امت نمی شود.

عیون أخبار الرضا(ع) عن الرّیان بن الصّلت:

حَضَرَ الرِّضا(ع) مَجلِسَ المَأمونِ بِمَروَ، وقَدِ اجتَمَعَ فی مَجلِسِهِ جَماعَةٌ مِن عُلَماءِ أهلِ العِراقِ وخُراسانَ....

فَقالَ المَأمونُ: مَنِ العِترَةُ الطّاهِرَةُ؟

فَقالَ الرِّضا(ع): الَّذینَ وَصَفَهُمُ اللّهُ فی کتابِهِ، فَقالَ عز و جل:«إِنَّمَا یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیرًا»، وهُمُ الَّذینَ قالَ رَسولُ اللّهِ(ص): «إنّی مُخَلِّفٌ فیکمُ الثَّقَلَینِ کتابَ اللّهِ وعِترَتی أهلَ بَیتی، ألا وإنَّهُما لَن یفتَرِقا حَتّی یرِدا عَلَی الحَوضَ، فَانظُروا کیفَ تَخلُفونّی فیهِما. أیهَا النّاسُ! لا تُعَلِّموهُم فَإِنَّهُم أعلَمُ مِنکم».

قالَتِ العُلَماءُ: أخبِرنا یا أبَا الحَسَنِ عَنِ العِترَةِ، أهُمُ الآلُ أم غَیرُ الآلِ؟ فَقالَ الرِّضا(ع): هُمُ الآلُ، فَقالتِ العُلَماءُ: فَهذا رَسولُ اللّهِ(ص) یؤثَرُ عَنهُ أنَّهُ قالَ: اُمَّتی آلی، وهؤُلاءِ أصحابُهُ یقولونَ بِالخَبَرِ المُستَفاضِ الَّذی لا یمکنُ دَفعُهُ: آلُ مُحَمَّدٍ اُمَّتُهُ. فَقالَ أبُو الحَسَنِ(ع): أخبِرونی فَهَل تَحرُمُ الصَّدَقَةُ عَلَی الآلِ؟ فَقالوا: نَعَم، قالَ: فَتَحرُمُ عَلَی الاُمَّةِ؟ قالوا: لا، قالَ: هذا فَرقٌ بَینَ الآلِ والاُمَّةِ....[۱]

عیون أخبار الرضا(ع) ـ به نقل از ریان بن صلت ـ:

امام رضا(ع) در مجلس مأمون در مرو حاضر شد. گروهی از عراقیان و خراسانیان در مجلس او گرد آمده بودند.... مأمون پرسید: عترت پاک، چه کسانی اند؟

امام رضا(ع) فرمود: «کسانی که خداوند عز و جل در کتابش با: «خداوند، خواسته است پلیدی را تنها از شما اهل بیت بزداید و شما را کاملاً پاکیزه گرداند» توصیفشان کرده است و همان کسانی که پیامبر(ص) در حقّشان فرمود: من در میان شما دو ثقل به یادگار می نهم: کتاب خدا و عترتم ـ که همان اهل بیت من اند ـ. این دو هرگز از یکدیگر جدا نمی شوند تا کنار حوض کوثر بر من وارد شوند. بنگرید چگونه در این دو، جانشینی من می کنید. به آنها نیاموزید؛ چرا که آنها از شما داناترند ».

علما[ی حاضر در مجلس] گفتند: ای ابو الحسن! در باره عترت با ما سخن بگو. آیا آنها همان «آل» اند یا جز «آل»؟

امام رضا(ع) فرمود: «آنها همان آل اند».

علما گفتند: امّا از پیامبر خدا(ص) نقل می شود که فرموده است: «امّت من، آل من اند» و اصحاب پیامبر(ص) نیز با خبر مستفیضی که [چون راویان بسیار دارد،] نمی توان آن را رد کرد، می گویند که: آل محمّد، همان امّت اویند.

امام رضا(ع) فرمود: «به من بگویید آیا صدقه بر آل، حرام است»؟

گفتند: آری.

فرمود: «پس بر امّت هم حرام می شود؟».

گفتند: نه.

فرمود: «این است تفاوت میان آل و امّت».


[۱]. عیون أخبار الرضا(ع): ج ۱ ص ۲۲۸ ح ۱، دانشنامه قرآن و حدیث، ج ۹، ص ۳۰۰.