تأثیر ابنقولویه بر انتقال حدیث قم به بغداد (با تکیه بر الرجال نجاشی و الفهرست طوسی)
سال
1399 / شماره پیاپی
... /
صفحه
95-116
چکیده :
ابنقولویه از محدثان قمی در سدۀ چهارم بوده که سالهای پایانی عمر خود را در بغداد سپری کرده است و محدثان و عالمان بزرگی همچون غضائری و شیخ مفید از او بهره بردهاند؛ اما اکنون از آثار و آراء وی نشان کمی در دست است. میزان تأثیرگذاری ابنقولویه بر حدیث بغداد را میتوان در دو کتاب رجالی فهرستنگاری شیعه، الرجال نجاشی و الفهرست طوسی نشان داد. پنجاه و دو راوی صاحب کتاب در این دو منبع، به واسطۀ ابنقولویه معرفی و طریق داده شدهاند که چهل راوی را تنها ابنقولویه در الرجال نجاشی نقل کرده است. برخی از آنها مانند احادیث سعد بن عبدالله اشعری، الرجال کشی و کتابهای فقهی ابنابیعقیل مهمترین متون منتقل شده توسط ابنقولویه به منابع حدیثی بغداد در سدۀ چهارم بوده است. بهرغم بهرۀ فراوان نجاشی، شیخ طوسی از طرق و اسناد ابنقولویه یاد نکرده و حتی در موارد مشابه، طرق ضعیفی مانند طرق ابنبُطَّه را جایگزین وی کرده است. توجه به سفرهای ابنقولویه نشان میدهد، او بیش از همه، کتابهای محدثان قم و ری، و سپس دیگر حوزههای حدیثی ایران مانند خراسان و سمرقند را به بغداد آورده است. همچنین، سفر ابنقولویه به مصر و دیگر شهرهای عراق، سبب بازگرداندن اسناد و دفاتر کهن محدثان کوفی به بغداد شده است. آراء خاص و مشخص ابنقولویه در پس آراء شاگردان بزرگ و نسلهای بعدی مانند شیخ مفید و شیخ طوسی، حل و محو شده است؛ اما تأثیر او در انتقال حدیث قم به بغداد قابل اغماض و چشمپوشی نیست.
کلیدواژههای مقاله :ابنقولویه، تاریخ حدیث، الرجال نجاشی، حوزههای حدیثی، محدثان قمی