روش‌شناسي تفسير «معارج التفکّر و دقايق التدبّر» - صفحه 100

در ترتیب مصحف‌های گذشتگان، اختلاف است. طبق نظر سیوطی، برخی از مصحف‌ها، به ترتیب نزول است، مثل مصحف امام علی علیه السلام که آغاز آن، سوره اقرا، سپس مدّثّر، نون، مزّمّل، تبت، تکویر، تا آخر سوره‌های مکی و مدنی. ابتدای مصحف ابن مسعود، سوره بقره است، سپس نساء، آل عمران و ... . مصحف ابی و دیگران هم، چنین ترتیب‌هایی دارند که سیوطی آن‌ها را در جلد اول الاتقان، ذکر کرده است. ابن تیمیه گفته است که ترتیب سوره‌ها طبق گفته اکثر علمای حنبلی، شافعی و مالکی، اجتهادی است نه بر اساس نص. به همین دلیل مصحف‌های صحابه در نوشتار متنوّع است ۱.
علمای اسلامی ‌پس از قرن‌ها، بر روی هر یک از روایات ترتیب نزول، اسباب نزول، مکّی و مدنی، ناسخ و منسوخ و تاریخی، مستقل از یکدیگر، نقد و بررسی‌هایی را به عمل آورده‌اند. از اواسط قرن چهارم، بر آن شدند که آن‌ها را یک جا آورده و به ترتیب تاریخی مورد بررسی قرار دهند. به نظر می‌رسد کار متأخران با چاپ مصحفی در مصر، به سال 1337 ق آغاز شد که در آن، در صدر هر سوره، ترتیب نزول و مکّی و مدنی آیات آن ذکر شده بود. به نظر می‌رسد، این ترتیب نزول، از روایت عطا خراسانی از ابن عباس، اخذ شده است. منتها با دو تصرّف: یکی آن که چون در ترتیب نزول مذکور، سوره فاتحه نیامده است، با عنایت به روایت ابو صالح از ابن عباس که در آن، سوره فاتحه، پس از سوره مدثّر (چهارمین سوره) آمده، در این مصحف نیز ترتیب سوره فاتحه پس از سوره مدثر، یعنی در ردیف پنجم یاد شده است. دیگر این که با توجّه به پاره‌ای از روایاتی که سوره نصر را آخرین سوره منزل شمرده‌اند، در حالی که این سوره در روایت عطا از ابن عباس، پس از سوره حشر آمده، در مصحف مذکور، آخرین سوره معرّفی شده است ۲.
صحابه، تابعین و قرآن‌شناسان بسیاری، سوره‌های قرآن را بر اساس نزول مرتّب ساخته‌اند. در مصحف پذیرفته شده الازهر، ترتیب سوره‌ها این گونه آمده است:
1. علق 2. قلم 3. مزّمّل 4. مدثر 5. فاتحه 6. مسد 7. تکویر 8. اعلی 9. لیل 10. فجر 11. ضحی 12. شرح 13. عصر 14. عادیات 15. کوثر 16. تکاثر 17. ماعون 18. کافرون 19. فیل 20. فلق 21. ناس 22. اخلاص 23. نجم 24. عبس 25. قدر 26. شمس 27. بروج 28. تین 29. قریش 30. قارعه 31. قیامه 32. همزه 33. مرسلات 34. ق 35. بلد 36. طارق 37. قمر 38. ص39. اعراف 40. جن 41. یس 42. فرقان 43. فاطر 44. مریم 45. طه 46. واقعه 47. شعرا 48. نمل 49. قصص 50. اسراء 51. یونس 52. هود 53. یوسف 54. فجر 55. انعام 56. صافات 57. لقمان 58. سبأ 59. زمر 60. غافر 61. فصلت 62. شوری 63. زخرف 64. دخان 65. جاثیه 66. احقاف 67. ذاریات 68. غاشیه 69. کهف 70. نمل 71. نوح 72. ابراهیم 73. انبیاء 47. مؤمنون 75. سجده 76. طور 77. ملک 78. حاقه 79. معارج 80. نبأ 81. نازعات 82. انقطار 83. انشقاق

1.مجلّۀ قرآن و حدیث، ص۳۴

2.درآمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن، ص۲۳ _ ۲۴

صفحه از 104