روش‌شناسي تفسير «معارج التفکّر و دقايق التدبّر» - صفحه 101

84. روم 85. عر.کبوت 86. مطفنین 87. بقره 88. انفال 89. آل عمران 90. احزاب 91. متحنه 92. نسأ 93. زلزله 94. حدید 95. محمد 96. رعد 97. رحمن 98. انسان 99. طلاق 100. بینه 101. حشر 102. نور 103. حج 104. منافقون 105. مجادله 106. حجرات 107. تحریم 108. تعابن 109. صف 110. جمعه 111. فتح 112. مائده 113. توبه 114. نصر (مجله پژوهش‌های قرآنی، ص223).
در سال 1355 ق، سیّد عبد القادر ملاحویش آل غازی، بر اساس همان تربیت نزولی که در مصحف مذکور آمده بود، تفسیر بیانی المعانی علی حسب ترتیبها را بر حسب ترتیب نزول، در شش جلد نوشت؛ بدون آن که در ترتیب پیش‌گفته تغییری دهد ۱. دو سال پیش از آن که تفسیر عبد القادر از چاپ در آید، به سال 1380 ق، مفسّر دیگری به نام محمّد عزّه دروزه، بر اساس تربیت نزول مندرج در همان مصحف، تفسیری با عنوان التفسیر الحدیث علی حسب ترتیب النزول تألیف کرد. این امر قرینه‌ای است بر این که وی در هنگام تألیف اثرش، اطلاعی از اثر عبد القادر نداشته است. وی بر خلاف عبد القادر در تربیت نزول مذکور، تغییراتی چند به هم رسانده به این ترتیب که سوره فاتحه را از ردیف پنجم به صدر تربیت آورد و سوره‌های رعد، حج، رحمن، انسان، زلزله را در ذیل سوره‌های مکّی جای داده و سوره‌های حشر و جمعه را پیش از سوره احزاب قرار داده و سوره ممتحنه و حدید را قبل از سوره توبه آورده است ۲.
عبد الرحمان حسن حنبّکه المیدانی، در سال 2000 میلادی، تفسیر معارج التفکّر و دقایق التدبّر را بر اساس ترتیب نزول معمول در مصحف مذکور نوشت ولی در تربیت چهار سوره اوّل تغییراتی داد. او سوره علق را ابتدا آورد سپس سوره مدثّر، مزمّل، قلم و بعد از آن، ترتیب سوره‌ها، همان ترتیب مصحف است. البته عمر او کفاف نداد که همه سوره‌ها را تفسیر کند و تا سوره 87 (سوره بقره) پیش آمد.
او در باره سوره علق (اوّلین سوره) می‌نویسد:
این سوره به اتّفاق همه مفسّران، مکّی است و هیچ آیه‌ای از آن مدنی نیست. پنج آیه اوّل آن همان آغاز وحی در غار حرا نازل شد و این رأی ارجحی است که استنباط شده است. بعد از این پنج آیه، فترت پیش آمد. برخی گفته‌اند وحی پس از اوّلین آیات، چهل روز طول کشید و برخی شش ماه، دو سال، دو سال و نیم و یا سه سال گفته‌اند. البته، هیچ کدام از این اقوال، دلیل قاطعی ندارد ولی اصل فترت قطعی است. بقیه آیات این سوره، در مکّه بعد از مدّثّر نازل شد و بسا بعد از مدّثّر هم سوره‌های دیگری آمد و بعد بقیه آیات علق نازل شده است ۳.
در سوره مدّثّر (دومین سوره از دید او) می‌نویسد:

1.مجلّۀ تحقیقات علوم قرآن و حدیث، ص۸۴

2.در آمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن، ص۲۸

3.همان، ج۱، ص۳۱

صفحه از 104