روش‌شناسي تفسير «معارج التفکّر و دقايق التدبّر» - صفحه 95

در قسمت «وجوب تلاوة الفاتحة فی الصلاة»، در تفسیر سوره فاتحه می‌نویسد:
عمده فقهای مسلمین عقیده دارند که خواندن فاتحة الکتاب در هر رکعت واجب است.
آن گاه اشاره می‌کند:
تعداد کمی ‌از فقها، از جمله ابوحنیفه، می‌گویند: برای صحّت نماز، تلاوت فاتحه شرط نیست بلکه هر چه توانست از قرآن بخواند، کفایت می‌کند و لو غیر از فاتحه باشد، و او واجبی را ترک کرده که در صحّت نماز او، شرط نیست.
آن گاه استدلال اکثر فقها را ذکر می‌کند، از جمله سخن رسول خدا که «الصلاة لمن لم یقرأ بفاتحة الکتاب» و چند استدلال دیگر ۱. وی در سوره جن، ذیل آیات 39 می‌نویسد:
عمر از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می‌کند: هرکس باید با دست راست خود غذا بخورد و با دست راست بنوشد؛ زیرا شیطان با دست چپ او می‌خورد و می‌آشامد ۲.
نمونه‌های دیگر: ج1، ص159، 189، 190 و 314.

مباحث ادبی و بلاغی

در سوره فاتحه در پایان سوره، ذیل «الملحق الثانی مما جاء فی سورة الفاتحة من بلاغیات ما یلی» در چهار محور چند نکته بلاغی ذکر شده است:
تسلسل در تعبیر اعم به اخص و به اخص دیگر، در عبارت‌های پیاپی مثل «الحمدلله» که اثبات هر صفتی را برای ذات خدا در برگرفته و عبارت «ربة العالمین» که اثبات هر صفت ربوبی است. و «الرحمن الرحیم» که اثبات هر صفت رحمت خدا است. التفات بدیع در عبارت «ایّاک نعبد و ایّاک نستعین» که قبل از آن صحبت با غائب بوده و یک‌باره از غائب به مخاطب بر گشته است. تخصیص و حصر به وسیله جلو انداختن معمول بر عاملِ «ایّاک» که مفعول است و بر فعل و فاعل، مقدّم است. صیغه امر «اهدنا» به معنای دعا استعمال شده است. هم‌چنین، بسیاری از مباحث ادبی و بلاغی در لابه لای تفسیر تدبّری او آمده است.
نمونه‌های دیگر: ج1، ص145، 164، 290، 618، 664، ج5، ص121 و 496 و ج8، ص31.

مباحث علمی

در لا به لای مجلّدات و به مناسبت آیات علمی، به دیدگاه دانشمندان نیز می‌پردازد.
نمونه‌ها: واقعه / 46، در باره نجوم ۳، نمل / 61، در باره کوه‌ها ۴ و نمل / 88، در باره الکترون‌ها.
نویسنده در سوره نمل ذیل آیه 88، فضای خالی بین الکترون‌ها را مطرح و چهار مطلب راجع به دیدگاه‌های هسته‌ای دانشمندان نقل می‌کند ولی به منبع نقل خود اشاره نمی‌کند:

1.همان، ج۱، ص۳۱۶

2.همان، ج۵، ص۵۳۰

3.ج ۸، ص۵۰۴، ج۹، ص۱۹۸

4.ج ۹، ص۱۳۳

صفحه از 104