البته در برخی آیات وارد بحث کلامی می‌شود ۱؛ او در حد توان از اسرائیلات پرهیز نموده است ۲ غالباً روایت نمی‌آورد و در مواردی که آورده، روایات و احادیث مشکل را تبین میکند و اگر صحیح نباشد بسیار منطقی آن را رد میکند ۳. رنگ تربيتى بر تفسير او غلبه دارد و توجه خاص به جايگاه انسان در حالات مختلف دارد و سعى وافرى در تبيين تعامل انسان با محيط طبيعى و اجتماعى او از خود نشان مىدهد.
رویکرد فقهی
فضل الله در تفسیرآیات فقهی به همه اقوال اشاره نکرده، بلکه فقط در مواردی به طور خلاصه آن را مطرح کرده است ۴. برای روشن شدن مطلب ارجاع به آدرسی نمی‌دهد، این نشان می‌دهد که ایشان در صدد این نبوده است که مانند کتب تفسیری دیگر، که روایات مختلف را با ذکر آدرس می‌آورند و اقوال را نیز مطرح می‌کنند و در نهایت نظر صحیح را بیان کند، عمل کند ۵. از این رو باید گفت ایشان نگاه فقهی نداشته که بخواهد اقوال مختلف را بیاورد، زیرا تفسیر ایشان رویکرد اجتماعی دارد. ایشان در آیات فقهی مثلاً ذیل آیه قصاص در باب قصاص ابتدا توضیحاتی را آورده، و بیان کرده این موضوع به دو بحث می‌پردازد: ابتدا احکام مربوط به قصاص را می‌گوید بعد به عفو قاتل اشاره میکند، ۶ لذا باید گفت به طور تفصیلی مباحث احکام را بیان نکرده است. در این رویکرد به تشریح فلسفه احکام پرداخته است. و در ذیل همین آیات، به مباحث اجتماعی توجه دارد و بحث عقل و اراده را به میان می‌آورد؛ او چنین بیان میکند: آدمی نباید با احساسات و عواطف تصمیم‌گیری کند، بلکه با علم و تجربه و عقل حرکت کند؛ در این صورت نه تنها برای خود نتایج مطلوبی دارد، بلکه برای جامعه خود نیز مفید است. در پایان تفسیر آیات فقهی به شبهات مطرح شده پاسخ می‌دهد و سعی میکند، از آیاتی که احکامی را مطرح کرده‌اند، نکات تربیتی و آموزنده را به گونه‌ای که برای جامعه مفید باشد، کشف کند ۷. در مبحث احکام، یک ضعف در این تفسیر دیده می‌شودکه خواننده را دچار سرگردانی میکند؛ مثلاً در باب تیمم، تیتری با عنوان «التیمم و الطهاره» می‌آورد، که اگر خواننده‌ای بخواهد در مورد تیمم مطالبی را بداند با مراجعه به فهرست مطالب به این قسمت رجوع میکند، در حالی که ایشان در این قسمت از همه چیز سخن گفته، به غیر از تیمم ۸. البته نمی‌توان گفت به طور مطلق همواره این‌گونه عمل کرده است.
در نتیجه به نظر می‌رسد؛ که مؤلف در این قسمت به دنبال این نبوده که اختلاف نظر فقها و اقوال مختلف را بیاورد، بلکه در صدد این بوده که نکات تربیتی و اجتماعی از ذیل آیات استخراج کند.
1.فضل الله، ج۱، صص ۲۳۳ _ ۲۳۰
2.آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران، ص۳۷۸.
3.فضل الله، ج۳، ص۲۱۶
4.همان، ج۳، ص۲۱۶
5.القرطبی، محممد بن احمد بن ابی بکر، الجامع الاحکام القرآن، ج۱، ص۶۳۴
6.همان، ج۳، صص ۲۱۶ _ ۲۱۵
7.همان، صص ۲۱۹ _ ۲۱۸
8.فضل الله، پیشین، ج۹، ص۶۵
