مباني فقه‌الحديثي سيّد عبدالله شُبَّر در مصابيح‌الأنوار في حلّ مشکلات الأخبار - صفحه 79

«إن الله خلق آدم علی صورته»، حدیث را دارای سبب صدور خاص دانسته و با استناد به کتاب التوحید صدوق آورده است که این حدیث توسط راوی به امام رضا علیه السلام عرضه شد که:
یا ابن رسول الله مردم از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت می‌کنند که خدا آدم را بر صورت خود آفرید. امام رضا علیه السلام پاسخ داد که خدا ایشان را بکشد، اول حدیث را حذف کرده‏اند. رسول خدا صلی الله علیه و آله دو مرد را دید که به یک دیگر دشنام می‌دادند و از یکی از ایشان شنید که به دیگری می‌گفت: «خدا روی تو و روی کسی را که به تو شباهت دارد، زشت کند». پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «این را به برادرت مگو! زیرا که خدای عز و جل آدم را بر صورت او آفرید».۱
یکی از مواردی که می‌توان آن را در ذیل سبب صدور حدیث مطرح ساخت، توجه به پرسش راوی و ذهنیت فرد پرسشگر است. فهم این گونه سخنان و پاسخ‌ها بدون توجه به پرسش و فهم آن گاه دشوار و گمراه‌ کننده است. در حدیثی از علی علیه السلام آمده است:
لولا تمرد عیسی عن عبادة الله لصرتُ علی دینه.
شبّر در توضیح این حدیث می‌گوید:
این سخن در متقاعد نمودن برخی از نصارا صادر شد که گمان به الوهیت عیسی علیه السلام داشتند و هنگام بیان این سخن از علی علیه السلام پرسیدند چگونه چنین نسبتی به عیسی می‌دهی در حالی‌که تمام تلاش او در جهت عبادت خدا بود. در این هنگام علی علیه السلام رو به آنها نمود و به آنها گوشزد کرد که اگر طبق اعتقاد شما عیسی خداست، پس چگونه دیگری را عبادت می‌کرد؟ به این ترتیب در مقام محاجه و متقاعد ساختن آنان این سخن را بیان نموده است.۲

5. بهره‌گیری از شروح و فهم سایر علما از متن

شبّر در موارد متعددی از آرا و اقوال مفسران و محدثان شیعه و سنّی بهره برده است۳ و

1.. همان، ج۱، ص۲۰۶؛ نمونه‌های بیشتر را ر.ک: همان، ج۲، ص۳۵ و ۶۰.

2.. همان، ج۲، ص۳۹۳؛ نمونه‌های بیشتر را ر.ک: همان، ج۱، ص۷۰، ۳۸۱؛ ج۲، ص۶۷ و ۶۸. البته در مواردی این نکته از نظر شبّر پنهان مانده است (ر.ک: همان، ج۱، ص۴۲۶؛ ج۲، ص۳۹۳).

3.. برخی از منابع متعددی که شبر در این کتاب استفاده کرده است، عبارت‌اند از: بصائر الدرجات محمد بن حسن صفار، الکافی کلینی، التوحید، عیون اخبار الرضا، الخصال و معانی الاخبار همگی از شیخ صدوق، نهج البلاغه و المجازات النبویة از سید رضی، العدة فی الاصول، الغیبة، تفسیر التبیان، تهذیب الاحکام و الاستبصار فیما اختلف من الاخبار همگی از شیخ طوسی، الملل و النحل شهرستانی، المناقب ابن شهر آشوب، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر ابن اثیر، شرح تجرید الاعتقاد از علامه حلی، شرح منازل السائرین از ابن قیم جوزیه، شرح فصوص الحکم داود بن محمود قیصری، الاسفار ملاصدرا، اکمال الاکمال المعلم فی شرح صحیح المسلم از ابن خلفه الآبی المالکی، عوالی الئالی ابن ابی جمهور احسائی، الاربعین شیخ بهایی، الوافی فیض کاشانی، بحارالانوار و مرآة العقول علامه مجلسی، الدرة النجفیه از شیخ یوسف بحرانی و...

صفحه از 87