توجیهات عالمان اهل سنت از این حدیث
عالمان شیعه، بویژه متکلمان آنان، در طول تاریخ به این سخن ابوبکر استناد کرده و اعتراف دیر‌هنگام او را دلیل بر عدم صلاحیت و حقانیت او و غصب حق دیگران گرفته‌اند (در همین مقاله فهرستی از متکلمان شیعه آمد). برخی از آنان اظهار پشیمانی او را توبه دانسته و گفته‌اند که توبه از گناه مرتکب شده معنا دارد و اگر کسی گناهی مرتکب نشده باشد، توبه معنایی ندارد. در برابر آنان، بسیاری از عالمان اهل سنت با نقل این خبر آن را تلقی به قبول کرده و چیزی نگفته‌اند. شماری از آنان نیز با پذیرش اصل خبر، در صدد توجیه آن بر آمده‌اند که اینک به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.
قاضی عبد الجبار اظهار پشیمانی ابوبکر را دلیلی بر سختی امر خلافت دانسته و گفته هر کس کارش سخت باشد، بدیهی است که خلاف آن را آرزو کند و این تمنا دلیل شک در حقانیت خود نیست. ابن ابی‌الحدید اظهار ندامت ابوبکر را نشانه قوت دینداری و شدت خوف از خدا دانسته و گفته اظهار ندامت او منقبت است، نه منقصت. همو، به تفصیل، مناظره کتبی سید مرتضی با قاضی عبد الجبار و نقد سید و توجیه قاضی را در شرح نهج البلاغه آورده است.۱
ابن تیمیه در توجیه این حدیث سخنان بسیاری گفته است. وی بخشی از حدیث را پذیرفته و بخشی را کذب دانسته است؛ با آن‌که تمام خبر با هم نقل شده است. وی اصل خبر حمله به بیت فاطمه را نپذیرفته و گفته بر فرض صحت چنین خبری، ابوبکر به خانه فاطمه حمله برد تا اگر از اموال بیت المال چیزی در آن از عهد پیامبر باقی مانده باشد، میان مسلمانان تقسیم کند. همو در توجیه جمله «هل للانصار فی الخلافه حق» و استنباط اظهار ندامت و شک و تردید ابوبکر در صحت خلافتش از آن، گوینده آن را دروغگو دانسته و در باره توجیه دیگر فقرات خبر نیز سخنان ناصوابی گفته است که این مختصر را مجال بیان آن نیست.۲
کتابنامه
_ إعجاز القرآن، باقلانی، تحقیق: السید أحمد صقر، سوم، دار المعارف، مصر، بی‌تا.
_ الاقتصاد، شیخ طوسی، منشورات مکتبه جامع چهل ستون، تهران، 1400ق.
1.. شرح نهج البلاغه، ج۱۷، ص۱۶۴-۱۶۸.
2.. منهاج السنه النبویه، ج۸، ص۲۸۹-۲۹۱.
