تقسيم‏بندى صفات الاهى

از آنچه گفته شد، مى‏توان چنين نتيجه گرفت كه صفات الاهى به دو قسم قابل تقسيم‏اند:
1. صفات ذاتيّه: مانند وجود، احديّت، واحديّت، حيات، قدرت، قيموميّت، اوّل و آخر بودن و علم. به اين معنا سميع و بصير به آگاهى و علم بر مى‏گردد؛ همان گونه كه در وصف خداوند مى‏خوانيم: «السميع البصير» . (اسراء (17) / 1)
2. صفات فعليّه: مانند: رزق دهنده، زنده كننده، ميراننده، حاكم، صاحب روز جزا... و آنچه به اين دسته از صفات شباهت دارد.
صفات فعليه، صفاتى‏اند كه هم آن صفت و هم ضدّ آن صفت براى خداوند قابل اثبات است. هم محيى (زنده كننده) از صفات خداوند است و هم مميت (ميراننده). رزق دهنده، تقديرگر،... همگى براى خداوند قابل اثبات است. در اين صورت، صفات فعليّه، به نفس فعل خداى تعالى بر مى‏گردد. فعل خداوند نيز مخلوق خداست؛ اگر فعل خدا، مخلوق است، پس تجلّى و ظهور خداوند به صفات فعليّه خويش تجلّى و ظهور خداوند در فعل خويش است؛ بنابراين نه نيازى به جسم انگارى براى خداوند است و نه لزومى دارد كه خدا را به مخلوقى از مخلوقاتش تشبيه كنيم. حال فرقى نمى‏كند كه اين مخلوق، جسم باشد و يا خلقت نورانى و غيره داشته باشد؛ بلكه اين تجلى الاهى در صفات فعليّه توسط فعل الاهى ـ كه همان مخلوق خداوند است ـ صورت مى‏پذيرد. حتّى جواهر ارواح، جوهر نور و نورانيّت، جواهر اجسام... همگى مخلوق خداوندند؛ همان گونه كه خداوند درباره حضرت عيسى عليه ‏السلام و مادرش چنين مى‏فرمايد: «وجعلنا ابن مريم و أمّه آية و آوينا هما إلى ربوة ذات قرار و معين» (مؤمنون (23) / 50) و «إنّما المسيح عيسى ابن مريم رسول اللّه‏ و كلمته ألقاها إلى مريم» . (نساء (4) / 171)پس نفس وجود نبى الاهى، همانند حضرت عيسى عليه ‏السلام كلمه و خلقتى است از كلمات و مخلوقات الاهى كه خداوند به آن، با مردمان سخن مى‏گويد و آيه‏اى است از آيات الاهى كه خداوند به وسيله آن تجلّى مى‏كند.