در قرآن؛ ز) نظريّه اتقان معانى قرآن؛ ح) نظريّه نظام قانون‏گذارى (تشريع) قرآن؛ ط) نظريّه وجود اسرار آفرينش در قرآن. (16: ج 2، ص 267)
در اين مقاله، پس از توضيح مختصرى پيرامون هر يك از اين وجوه، آمده است:
در جنب اين نظريّه‏ها برخى از متكلّمان، از «جزالت» و «نظم اجزاى قرآن» به عنوان وجه اعجاز اين كتاب آسمانى سخن گفته‏اند. مراد از «جزالت»، دلالت الفاظ اندك بر معانى بسيار است و مراد از «نظم اجزاء» چگونگى پيوند اجزاى قرآن با يكديگر است كه از ترتيب بديع كلمه‏ها به بار مى‏آيد. (همان، ص 269)
بدين ترتيب، روشن شد كه نظريّات مختلفى در باب وجه اعجاز قرآن از سوى عالمان و متكلّمان مسلمان، ارائه شده است. با صرف نظر از دو نظريّه قديم بودن و صرفه - كه جزء آراء شاذّند - در يك تقسيم‏بندى كلّى‏تر، مى‏توان اقوال را در وجه اعجاز قرآن به دو بخش تقسيم كرد: 1. فصاحت و بلاغت (جنبه‏هاى ادبى) 2. محتوا (علوم و معارف).
برخى از عالمان صرفاً به جنبه فصاحت و بلاغت آن تأكيد دارند و برخى علوم و معارف قرآن را جنبه اعجاز و مورد تحدّى خداوند متعال مى‏دانند؛ امّا بيشتر عالمان شعيه هر دو جنبه را سبب اعجاز قرآن معرّفى كرده‏اند.
ميرزاى اصفهانى‏^۱ مهم‏ترين وجه اعجاز قرآن را علوم و معارفِ جديد الاهى و كلام‏اللَّه بودن آن مى‏داند كه در مقابل علوم و معارف فرسوده بشرى قرار دارد. ايشان در مجموعه مستقلّى با عنوان «إعجاز كلام اللَّه المجيد» با ذكر شواهدى، به تبيين مدّعاى خويش مى‏پردازد؛ آن‏گاه به توطئه سلطه‏جويان در مخفى كردن علوم و معارف الاهى قرآن و منحصر كردن جهت تحدّى آن به فصاحت و بلاغت، اشاره مى‏كند و راه نجات بشر از اين توطئه را مراجعه به حاملان علوم قرآن، يعنى امامان