شعور مرموز نوعى از شعور است كه مثل آن را نمى‏توان در ساير علوم و ادراكات يافت. به هر حال، شگفتيهاى بسيارى در جهان آفرينش وجود دارد كه يكى از آنها وحى است. يك طرف آن به خالق جهان هستى مربوط مى‏شود و يك طرف آن هم به قلب انبياء و اولياء. حقيقت آن است كه ما نمى‏توانيم ادراك شفاهى از وحى داشته باشيم و علّامه به‏درستى فرموده‏اند: «شعور مرموز». امّا اين مطلب كه آيا وحى جنبه لفظى دارد يا معنوى، در پاسخ بايد بگويم:
وحى بر بسيارى از انبياء، جنبه معنوى داشته و جنبه لفظى نداشته است؛ مثلاً در تورات يا در انجيل يا در كتب مقدّسه پيامبرانِ قبلى، معنا القاء شده و به كلمات و الفاظ پيامبران بيان شده است و در حقيقت، كلمات آن مربوط به پيامبران است. امّا در مورد پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله وضعيت به گونه‏اى ديگر است. در خصوص ايشان هم لفظ و هم معنا بر قلب مبارك پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله نازل شده است. اين كلام حق است كه بر زبان پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله جارى شده است؛ امّا در خصوص بسيارى از انبياء گذشته چنين نبوده است كه هم معنا بر قلب پيامبر صلى اللَّه عليه و آله القاء شده باشد و هم لفظ و آن پيامبر با الفاظ خود معانى را بيان كرده است.

سؤال:

در خصوص اينكه وحى بر ساير انبياء غير از نبىّ مكرم اسلام از سنخ القاى معانى بوده يا الفاظ، اگر نكته‏اى هست، بفرماييد.

آقاى دكتر معارف:

پيرامون اين مطلب دو نكته به نظر مى‏رسد: نكته اوّل اينكه درباره ساير پيامبران اولواالعزم مثل حضرت موسى كه صاحب تورات است يا حضرت عيسى كه صاحب انجيل است، دقيقاً مشخّص نيست كه عبارات اوّليه تورات و انجيل به پروردگار انتصاب دارد يا نه؛ يعنى اين مسئله يك نكته قطعى نيست. محتمل است كه حتّى تورات و انجيل هم، الفاظ و عباراتشان منتسب به پروردگار باشد. فقط