و تنزيهى است. سلبى معنا كردن صفات خدا براى اين است كه به تشبيه نيفتيم و نشان دهيم كه اين صفات هرگز نمىتوانند مفهوم ايجابى داشته باشند. در روايات نيز به همين نحو عمل شده است. پس اين ادّعا كه سلبى معنا كردن صفات خدا به تعطيل مىانجامد، صحيح نيست (و لازم يا ملزوم قول به اشتراك لفظى نيز نيست):
إِنَّمَا۱سُمِّيَ اللَّهُ عَالِماً لِأَنَّهُ لَا يَجْهَلُ شَيْئاً فَقَدْ جَمَعَ الْخَالِقَ وَ الَْمخْلُوقَ اسْمُ الْعَالِمِ وَ اخْتَلَفَ الْمَعْنَى.۲
فَقَالَ الرَّجُلُ فَكَيْفَ سَمَّيْنَا رَبَّنَا سَمِيعاً فَقَالَ لِأَنَّهُ لَا يَخْفَى عَلَيْهِ مَا يُدْرَكُ بِالْأَسْمَاعِ وَ لَمْ نَصِفْهُ بِالسَّمْعِ الْمَعْقُولِ فِي الرَّأْسِ وَ كَذَلِكَ سَمَّيْنَاهُ بَصِيراً لِأَنَّهُ لَا يَخْفَى عَلَيْهِ مَا يُدْرَكُ بِالْأَبْصَارِ مِنْ لَوْنٍ أَوْ شَخْصٍ أَوْ غَيْرِ ذَلِكَ وَ لَمْ نَصِفْهُ بِبَصَرِ لَحْظَةِ الْعَيْنِ.۳
روشن است كه تنزيه، اختصاص به اوصاف جسمانى ندارد و همه معانى و اوصاف منتسب به مخلوق را بايد از خدا نفى كرد:
فَمَعَانِي الْخَلْقِ عَنْهُ مَنْفِيَّةٌ.۴
بايد توجّه داشت كه مقصود از كلمه «معنى» در لغت۵ و در لسان روايات، «ما عُنى به» است. پس «معنى» يك لفظ، همان شىء موجود در خارج (يا در ظرف تحقّق واقعى خودش) است كه بر آن دلالت مىكند. (معنى = مسمّى). مثلاً معناى «ماء»، آب موجود در خارج است.۶ بنابراين مىتوان گفت خدا معنايى است كه با اسماى الهى بر آن دلالت مىشود:
1.حصر با «إنّما» مفيد اين معناست كه عالم ناميده شدن خدا فقط به اين جهت است كه او جاهل نيست. به عبارت ديگر، عالم معنايى جز ناجاهل ندارد.
2.كلينى، ج ۱، ص ۱۲۰، باب آخر و هو من الباب الأول
3.كلينى، ج ۱، ص ۱۱۶، باب معانى الأسماء و اشتقاقها
4.مجلسى، ج ۴، ص ۲۹۳، باب ۴، جوامع التوحيد به نقل از توحيد صدوق
5.لسان العرب، ج ۱۵، ص ۱۰۶، معنى كل كلام مقصده.
6.البتّه مباحث زيادى در اينجا قابل طرح است كه بايد در جاى خود به آن پرداخت. از جمله اينكه با اين عنايت، حساب مفاهيم كلّى و يا معدومات چگونه خواهد بود.
