اصحاب حديث، حديث گرايي و حديث زدگي - صفحه 103

ابن عبدالبر (م 463 ق) نيز اعراض از سنت و تأويل قرآن را خارج از آنچه در سنت آمده، به اهل بدعت نسبت داده است. ۱
در مقابل، گروهى با تضعيف جايگاه رواياتْ مدعى شدند كه نيازى به روايات در تفسير قرآن نيست و بدون كمك گرفتن از روايات مى توان تمام معانى و معارف قرآن را فهميد و تفسير كرد؛ ۲ ديدگاهى كه ريشه آن را در تعبير «حسبنا كتاب اللّه» مى توان جست وجو كرد و جريانى به نام «قرآنيون» ۳ را شكل داد. در بين اين دو قطب مخالف، ده ها رويكرد مختلف در بين مفسران فريقين قابل تشخيص است كه هريك به نحوى به تبيين جايگاه احاديث در تفسير قرآن پرداخته اند.
در اين جا، به تناسب بحث، صرفاً به برخى از نمودهاى حديث زدگى در ميان اصحاب حديث اشاره مى كنيم:

1. علم آور دانستن خبر واحد

بحث از حجيت و اعتبار خبر واحد از مباحث مهم و با سابقه در ميان فقيهان و اصوليان شيعه و اهل سنت است؛ گرچه كاربرد و آثار اين بحث،به طور عمده، در مباحث فقهى ظاهر مى شود، لكن تأثيرات آن در مباحث اعتقادى و تفسيرى نيز غير قابل انكار است. اغلب اصوليان شيعه خبر را به دو دسته واحد و متواتر تقسيم كرده اند. خبر متواتر، علم آور و حجيت آن مسلم است. خبر واحد نيز در صورتى كه همراه با قراين قطعى باشد، مفيد علم خواهد بود و الا جز گمان افاده نمى كند. چيزى كه هست، شارع، برخى از اقسام خبر ظنى را در استنباط احكام معتبر دانسته است، اما سلفيانِ اهل سنت ـكه خود را از پيروان اصحاب حديث و سلف صحابه و تابعان مى دانندـ خبر واحد را علم آور دانسته اند. يكى از سلفيان معاصر در كتاب حجية أحاديث ال آحاد فى الأحكام والعقائد مى نويسد:
احاديث واحدِ صحيح، مفيد علم و عمل اند، هم در احكام و هم در عقايد. خبر صحيحى كه از پيامبر اكرم(ص) نقل شود، به تنهايى در احكام و عقايد و ديگر امور

1.جامع بيان العلم، يوسف بن عبدالبر، قاهره: دارالكتب الاسلامية، دوم، ۱۴۰۲، ج ۲، ص ۵۶۵.

2.در اين باره: ر. ك: مكاتب تفسيرى على اكبر بابايى، ص ۲۷۳؛ نيز ر.ك: مقاله «رابطه متقابل كتاب و سنت»، على نصيرى، فصلنامه علوم حديث، س ۵، ش ۱۵، ص ۳۴ ـ ۷۷.

3.در اين باره ر. ك: القرآنيون وشبهاتهم حول السنة،خادم حسين الهى بخش، طائف: مكتبة الصديق، ۱۴۰۹ ق.

صفحه از 117