د) رؤيت خداوند در آخرت
يكى از مهم ترين مباحثى كه اصحاب حديث در باب صفات خبرى بدان اصرار مى ورزند، رؤيت خداوند در آخرت است و اين كه مؤمنان خداوند را با چشم خود در قيامت خواهند ديد.
احمد بن حنبل علاوه بر صحيح دانستن احاديث رؤيت، آشكارا، اعلام كرده است:
من قال انّ اللّه عزّوجلّ لا يرى فى ال آخرة فقد كفر، عليه لعنة اللّه وغضبه ومن كان من الناس... . ؛ ۱
هر كس بگويد خداوند ـعزّوجلّ ـ در آخرت ديده نمى شود ،كافر شده است و لعنت وخشم خداوند و همه مردمان بر او باد....
آنان آيه «لا تدركه الابصار» را بر عدم رؤيت خداوند در دنيا حمل كرده اند. ۲ به عبارتى، اطلاق آيه را به استناد ظاهر برخى از آيات، چون «الى ربّها ناظرة» و برخى از روايات ـكه نمونه هاى آن را نقل خواهيم كردـ تقييد زده اند.
احاديث متضافر و متعددى با عباراتى مشابه در كتب روايى اصحاب حديث نقل شده است كه از ديدن خداوند در قيامت همچون ديدن قمر در آسمان حكايت دارد. در كتاب السنة عبداللّه بن احمد بن حنبل نيز روايات زيادى از جرير بن عبداللّه بجلى و ابو هريره و ديگر صحابه از پيامبر اكرم(ص) نقل شده است كه حضرت فرموده باشند:
ـ انّكم ترون ربّكم كما ترون القمر. ۳
ـ انّكم ترون ربّكم يوم القيامة كما ترون القمر لا تضامون فى رؤيته. ۴
ـ انّكم سترون ربّكم كما ترون القمر لا تضامون فى رؤيته. ۵
در برخى از روايات مرفوع نيز از پيامبر(ص) نقل كرده اند كه در آيه: «للذين احسنوا الحُسنى وزيادة»،۶ منظور از «حُسنى» بهشت و منظور از «زيادة» نظر به خداوند است. ۷
1.اصول السنّة، ص ۴۸ ـ ۴۹، پاورقى عمرو عبدالمنعم سليم، با نام: تمام النعمة فى التعليق على اصول السنّة، به نقل از السّنّة، عبداللّه بن احمد بن حنبل، ص۵۸۴.
2.ر. ك: السنّة، ص ۶۷، ح۳۲۸ ؛... يحيى بن معين سمعتُ اسماعيل بن علية يقول: «لا تدركه الابصار» قال: هذا فى الدنيا. ابن خزيمة در التوحيد نيز تفاوت تعبير ادراك و نظر در قرآن را دليل آن مى گيرد كه مراد از «لا تدركه الابصار» ديدن اهل دنيا قبل از مرگ است. ر. ك: التوحيد، دارالمغنى، ج۱، ص۴۰۸.
3.همان، ص ۴۵، ح ۲۲۵؛ نيز ص ۴۷، ح ۲۳۳.
4.همان، ص ۴۴، ح ۲۲۲.
5.همان، ص ۴۵، ح ۲۲۷.
6.سوره يونس، آيه ۲۶.
7.همان، ص ۵۲، ح۲۵۳ ـ ۲۵۵؛ نيز ر. ك: التوحيد، باب ذكر البيان انّ رو?ة اللّه التى يختصّ بها اولياءه يوم القيامة.
