الاُصول الأربعُمِئة (اصول چهارصدگانه) - صفحه 103

جمله اى در فهرست ابن نديم است ۱ كه به برخى از كتبُ بندار, به شكل اصل, اشاره دارد (على نسق الأصول). اين عبارت, به معناى آن نيست كه بندار, چندين اصلْ تأليف كرده است. به نظر مى رسد معناى «على ترتيب الاُصول», اصطلاح مورد استناد طوسى ۲ و بيان شده توسط تهرانى ۳ (آن گونه كه به نظر من مى رسد,) اشاره به كتابى است كه «همانند اصول است و بر اساس موضوع خاصى منظّم نشده است» ۴ . اين تفسير, به نظر مى رسد با اين واقعيتْ تأييد شود كه بر طبق نظر ابن نديم, بندار, آثار ديگرى هم در موضوعات خاص, تأليف كرده است (كتاب الطهارة, كتاب الصلاة و…). ۵ مورد ديگر, ابراهيم بن مسلم بن هلال ضرير كوفى است كه تهرانى او را در ميان مؤلفان اصول, ياد كرده است. ۶ نظر تهرانى, مبتنى بر اين عبارت رجال النجاشى ۷ است كه: «اساتيد ما او را در ميان اصحاب اصولْ ذكر كرده اند»; گرچه ترديد جدّى وجود دارد كه اين عبارت, به اين معنا باشد كه ابراهيم, اصلى تأليف كرده است. اين ترديد, ناشى از ابهام در كلمه «صاحب» است. به علاوه, مصنّف, همچنين مى تواند به معناى مالك يا راوى باشد ۸ و اين واقعيت كه حميد بن زياد, مستقيماً از

1.الفهرست, ابن نديم, ص۲۷۹.

2.الفهرست, ص۴۸, عنوان: احمد بن محمد بن نوح.

3.الذريعة, ج۲, ص۱۳۴.

4.ترجمه اين عبارت توسط B,Dodge , به نظر, اشتباه است: The Fihrist of al-Nadim, New York and London, ۱۹۷۰, p.۵۴۳

5.الذريعة, ج۲, ص۱۳۷(ش۵۱۱).

6.رجال النجاشى, ص۱۸.

7.مقايسه كنيد با: رجال الطوسى, ص۴۴۶. صاحب كتاب الايمان من تصانيف على بن محمد الجعفرى: رجال الطوسى, ص۴۸۳ (مقايسه كنيد با معالم العلماء, ص۲۴, ش۱۱۶: صاحب كتاب الامامة لعلى بن محمد الجعفرى), صاحب كتاب الفضل بن شادان. همين گونه است راوى كتاب النسبِ يحيى بن حسن العقيقى كه با عنوان صاحب كتاب النسب ياد شده است (الأصيلى, ص۷۰, ۷۷, ۱۱۷ و ۱۴۹). همچنين, ر.ك: معالم العلماء, ش۲۶۴: الحسن بن اشكيب…, صاحب تصانيف من أصحاب الحسن العسكرى(ع) (معالم العلماء, ش۴۱۷). همچنين ر.ك: رجال الطوسى,ص۴۶۵, ۴۷۵, ۴۸۳, ۴۹۵ و ۵۰۴. براى «صاحب» به معناى «مؤلف», ر.ك: همان, ص۴۵۸, ۴۵۷, ۴۶۳, ۴۷۵, ۴۷۷, ۴۹۳ و ۴۹۷) براى «صاحب» به معناى «حاكم», ر.ك: همان, ص۴۳۸ و ۴۷۸. براى «صاحب» به معناى «متولّى مسجد», ر.ك: همان, ص۴۸۳.م.

صفحه از 121