الاُصول الأربعُمِئة (اصول چهارصدگانه) - صفحه 75

از اعضاى خانواده اش, بعد از مرگ وى از بين رفته اند. ۱ به واقع, به نظر مى رسد كه هيچ يك از فهرست هاى قديمى مؤلفان اصول, مستقيماً در دسترس طوسى نبوده اند. هنگامى كه او تنظيم فهرستش را براى ذكر اسامى همه مؤلفان اصول و مصنّفات شناخته شده آغاز كرد, در مورد اصول, تنها بر اطّلاعات به دست آمده از منابع غير مكتوب (شفاهى) تكيه كرده بود. ۲ طوسى, تصديق مى كند كه او نمى تواند تضمين كند كه بتواند همه اسامى را ذكر كند; چرا كه تقريباً غير ممكن است كه همه تصانيف و اصول اصحاب را برشمرَد; چرا كه به گفته او: «اصحاب ما در همه اقصا نقاط زمين, پراكنده اند». ۳ با وجود سرشت متفاوت اصول, قاعده اى براى تأليف كردن بر طبق محتواى درونى در نگارش اصول, وجود نداشته است. در اين ويژگى, آنها تفاوتى با بيشتر آثار اوّليه اماميه نداشته اند.
مرحله بعدى در تاريخ آغازين حديث اماميه, مرتّب كردن همه آثار بر اساس محتوا يا بر طبق ديگر روش هاى تنظيم بوده است. اين عمل, با نظم دهى مجدّد متون باقى مانده و با گرد هم آوردن چند اثر قديمى به شكل تأليفِ مفصّل تر انجام شده بود. آثار نوع اوّل (نوشته هاى نظم داده شده), اغلبْ «مبوَّب», و آثار نوع دوم (آثار گردآورى شده),

1.الفهرست, ص۲. همچنين ر. ك: الذريعة, ج۱۰, ص۸۷ (ش۱۶۳). به نظر مى رسد عقيده طوسى مبنى بر اين كه كتاب ابن غضائرى مفقود شده است, درست نباشد (أعيان الشيعة, ج۸, ص۲۰۴).

2.اين مى تواند با بررسى كردن ارجاعات پراكنده به مؤلفان اصول در سرتاسر الفهرست, مورد تأييد قرار گيرد. اساتيد مهم طوسى در اصول, معلّمش شيخ مفيد, ابوالحسين على بن احمد ابن ابى جيد قمى (مقايسه كنيد با: مجمع الرجال, ج۴, ص۱۶۴ و ج۷, ص۲۰۳), پدر ابن غضائرى, حسين بن عبيد اللّه (م نيمه صفر ۴۱۱), احمد بن عبدون (م۴۲۳ق) (مقايسه كنيد با مجمع الرجال, ج۱, ص۱۲۴) و حسين بن ابراهيم قزوينى هستند. طوسى, مكرّراً بر «عدة (/ جماعة) من أصحابنا» تكيه دارد كه معمولاً اشاره به چهار استاد اوّلِ ذكر شده است. بنگريد به: مقدمه محمد صادق آل بحرالعلوم بر كتاب رجال الطوسى, ص۶۴.

3.الفهرست, ص۳; الذريعة, ج۲, ص۱۲۸.

صفحه از 121