الاُصول الأربعُمِئة (اصول چهارصدگانه) - صفحه 85

الشريعة است كه اثرش در اعتبار و اهمّيت, رقيبى براى بحارالأنوار است. نگارش اين اثر, تقريباً بيست سال به طول كشيد ۱ و در ميانه رجب 1082 تكميل شده است. ۲ حرّ عاملى, بيان مى كند كه هدف او, ذكر كردن همه آثار امامى است كه مستقيم يا غير مستقيم و از طريق نقل قول ها در منابع بعدى (بلاواسطه) در دسترس وى بوده اند. ۳ با وجود اين, هيچ يك از سيزده اصل مورد استفاده مجلسى, چه مستقيم و چه غير مستقيم, در وسائل استفاده نشده اند. ۴ گرچه حرّ عاملى در اثر متأخّرترش: اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات (تكميل شده در 1096ق), از هفت اصل (و مطمئناً به شش اصل ديگر نيز دسترس داشته است كه ارتباطى با بحثش داشته اند, مثل حق الهى حكومت براى دوازده امام و معجزات انجام شده توسط آنها) نقل كرده است. مأخذ ديگرى كه عاملى براى نگارش اثبات, استفاده كرده است و مورد ارجاع در وسائل نبوده است, بحارالأنوار مجلسى است. اين نكته مى تواند اين انديشه را به ذهنْ متبادر كند كه احاديث اصول, در اثبات الهداة از بحار نقل شده اند. گرچه اين گونه نيست; چرا كه در اثبات, حُرّ عاملى اصول را در فهرست منابع و كتب در دسترسش به طور مستقيم ذكر مى كند. ۵ او اشاره نكرده است كه چگونه يكباره بر اين اصول, دست يافته است. هنوز مى توان حدس زد كه مجلسى, اين امكان را براى او فراهم كرده است. مهمترين مسافرت در طول حيات عاملى, مهاجرت او از منطقه بومى اش (جبل عامل) به مشهد بود. او در 1073ق, به

1.وسائل الشيعة, ج۱, جزء۱, ص۱.

2.همان, ج۹, جزء۳, ص۳۹۲.

3.فهرستى از منابع نوع نخست, ارائه شده است (وسائل الشيعة, ج۱, جزء۱, ص۴ـ۶, و نيز ج۹, ص۳, ۳۶ـ۴۷. در مورد كتب نوع دوم: ج۱, جزء۱, ص۷ و ج۹, جزء۳, ص۴۷ـ۴۹).

4.گرچه اصول چند ديگرى غير مستقيم نقل شده اند. فهرست منابع مستقيم و غير مستقيم كتاب در حرّ عاملى: ايقاظ من الهجعة فى اثبات الرجعة (تكميل شده در ۲۰ ربيع الأول ۱۰۷۹), هيچ اصلى را در بر ندارد (بنگريد به ص۲۷ـ۲۹).

5.اثبات الهداة, قم, ۱۳۷۸ـ۱۳۷۹, ص۶۰. متن چاپ شده الأصول الستّة عشر, از روى نسخه اى است كه حرّ عاملى كتابت كرده است (ر.ك: الأصول الستّة عشر, ص۱۷۰).م.

صفحه از 121