و حكم حبّ و بغض فى الله از براى وى ثابت است و از جمله عبادات و حسنات است، به شرطى كه مشوب به ريا و عجب نباشد. وليكن در صورتى كه يكى از عجب و ريا ضميمه آن شود، از عبادت و حسنه نخواهد بود؛ بلكه اين نوع هم داخل غضب مذموم خواهد شد.
و نوع ديگر از آن، غضب لغير الله و فى غير الله است. و آن در وقتى است كه غضبِ محض از براى خداوند عالم نباشد. و اين نوع از غضب، از جمله عبادات و حسنات نيست؛ بلكه هرگاه اين غضبْ بى جا و به ناحق باشد، و از روى اختيار و شعور باشد، مذموم است و از جمله گناهان و معاصى است. و هرگاه بجا و بحق باشد، مثل غضب مظلوم بالنسبه به ظالم و انتقام كشيدن و تقاص نمودن آن از آن، در جاهايى كه انتقام و قصاص و تقاص مشروع است، پس در اين صورت مذموم نيست، و از جمله امور غير محرمّه و مباحه است.
و از اينجا معلوم مى شود كه آنچه كه دلالت بر مذمّت غضب و شناعت و حُرمت آن مى كنند، چه از آيات و چه از روايات صادره از اهل بيت اطهار، و چه از غير آنها، تمامى آنها اختصاص به شقّ اوّل از اين نوع دارد؛ زيرا كه شقّ دوم از اين نوع، از جمله مباحات بالقطع و اليقين، و شقّ اول از نوع اوّل، كه از جمله عبادات واجبه است - چنانچه اشاره شده -، و شق دوم از آن نوع، اگرچه از جمله محرّمات و سيئات است، وليكن نه به اعتبار نفس غضب است، بلكه به اعتبار انضمام عجب و رياست به آن. پس فى الحقيقه، حُرمت اين شقّ به اعتبار ضمّ نمودن ضميمه است و به سبب همين حُرمت و مذمّت عارض غضب شده است، و اگر نه اين نوع از غضب فى حدّ ذاته از جمله عبادات و حسنات است. به هر حال، غضب در اين صورت، مثل نماز فريضه است كه عجب و ريا به او ضم شده باشد و هرگاه فرض كنيم جواز ضم عجب و ريا را به عبادت، هر آينه اين نماز و اين غضب از جمله عبادات واجبه و صحيحه بى عيب خواهد بود.
پس منحصر شد مورد ادلّه - كه دلالت بر مذمت و حُرمت و شناعت غضب دارند - به شق اوّل از نوع دويم و غضب، و هو المطلوب.
و اين غضب، غير از غضب به معناى ششم و هفتم است؛ چرا كه اين از جمله افعال و مسبّب است، از غضب به معناى ششم و هفتم. و غضب به معناى ششم و هفتم، از جمله حالات عارضه آدمى و از مقوله انفعال و سبب حصول غضب به آن معناست. و آنچه از آيات