و اخبار كه دلالت مى كند بر اين كه غضب از شيطان و رجز آن و جمره آن است، اختصاص به غضب به همين معنا دارد، و آنچه از اخبار كه دلالت دارد بر اينكه غضبْ فاسد مى سازد ايمان را، و بر اينكه غضب، كليد هر شرى است، نيز اختصاص به همين دارد؛ و اگرچه ممكن است نيز كه مراد از اينها غضب به همان معناى فعلى باشد.
خلاصه مطلب، اين است كه غضب به معناى ششم و هفتم، از جمله حالات شخص است و غير از غضب به معناى چهارم و پنجم و هشتم، كه از جمله افعال آن است؛ اگرچه ممكن است كه غضبِ حالى هم، نوع مذموم و نوع غير مذموم داشته باشد؛ وليكن ممكن نيست كه مثل غضبِ فعلى، حرام و واجب داشته باشد. پس آنچه دلالت بر حُرمت غضب و يا وجوب آن داشته باشد، اختصاص به غضب فعلى خواهد داشت و شامل غضبِ حالى نخواهد بود. وليكن آنچه كه دلالت بر مذمت غضب داشته باشد، اختصاص به غضب فعلى ندارد؛ هم چنان كه فى حد ذاته اختصاص به غضب حالى نيز ندارد؛ چرا كه مذمّت، اعم است از حرمت. پس با هر يك از اين دو معناى غضب، جمع وى ممكن است؛ اگرچه به حسب ظاهر، اطلاق لفظ و استعمال آن دور نيست، كه اختصاص به يكى از اين دو داشته باشد؛ چنانچه اشاره شد.
و از اينجا هم معلوم مى شود كه نسبت غضب و اضافه آن به شيطان، صحيح و روا نيست، مگر غضبِ فعلى و حالى - كه در آدمى پيدا مى شود و مورد مذمت و شناعت و حُرمت مى گردد - كه صحيح و رواست نسبت و اضافه آن به آن.

فصل اول

در بيان معناى فرموده سيد انبيا - عليه و آله الف الف من التحية و الثناء - : «إن الغضب من الشيطان» ^۱ است. و مضمون ظاهر اين فقره شريفه اين است كه: به درستى كه غضب از شيطان است. و پرواضح است كه مراد از غضب در اين فقره شريفه، معناى اول از معانى - كه در فايده چهارم از براى غضب ذكر نموديم - نيست؛ ^۲ زيرا كه با اينكه خلاف ظاهر لفظ