و معناى يازدهم نيز مراد نيست قطعاً؛ چرا كه واضح و روشن است كه غضبْ خلق شده از آتش شوق و محبت و عشق نيست.
به هر حال، معناى اين فقره شريفه اين است كه اين غضبْ خلق شده از آتش است به معانى ممكنه، كه ذكر نموديم. و نيز ممكن است كه مراد آن بزرگوار - صلى الله عليه و آله الأطهار - از اين فقره شريفه اشاره فرمودن باشد به چيزى كه دلالت مى كند بر آن حديث صحيحى كه ثقة الاسلام - عليه الرحمه - در كتاب اصول كافى از حضرت امام همام محمد باقر - عليه الصلاة و السلام - روايت كرده كه آن حضرت فرمودند: إنّ هذا الغضب جمرة من الشيطان، توقد فى جوف ابن آدم و إن أحدكم إذا غضب أحمرّت عيناه و انتفخت أوداجه و دخل الشيطان فيه، الحديث. ^۱ و مضمون آن اين است كه اين غضب، شعله سوزان افروخته آتشين است از شيطان كه افروخته مى شود در اندرون فرزند آدم . و اين است كه يكى از شماها هرگاه غضبناك شود، سُرخ مى شود هر دو چشم هاى وى و ورم مى كند رگ هاى وى و داخل مى شود شيطان در وى .
و بالجمله مراد آن بزرگوار بيرون از آنچه ذكر شد نيست و منافاتى هم در ميان اين معانى ممكنه نيست به حسب حقيقت و جمع ميان آنها هم ممكن است و بر فرضى كه همه آنها مراد باشد، هيچ ناخوشى هم لازم نمى آيد؛ زيرا كه كلمات بزرگوران دين را بطن بسيار هست؛ چنانچه خود آن بزرگوران تصريح به آن فرمودند.
اگر كسى بگويد در ذكر اين فقره چه فايده و ثمره و چه نكته است، جواب مى گوييم كه فايده و ثمره آن، علاوه بر آنچه مفاد منطوق همين فقره شريفه است، از قرارى كه به خاطر فاتر اين حقير رسيد چند چيز است:
يكى، بيان فرمودن آن بزرگوار است راه نسبت و اضافه غضب را به شيطان و جهت بودن آن از آن؛ زيرا كه در نسبت و اضافه مناسبت و ارتباطى در ميان مضاف و مضاف اليه ضرورت است، و راه آن واضح است ؛ زيرا كه شيطان از آتش و آتشين است و غضب هم كه از آتش و آتشين است: قل كل يعمل على شاكلته.^۲
ناريان مر ناريان را طالبندنوريان مر نوريان را جاذبند و ذرّه ذرّه آنچه در ارض و