فايده اول . اينكه، شخص انسانى نسخه مختصره و مجموعه معتبره اى است از عالم، به اين معنا كه آنچه در عالم است از مظاهر جلال و جمال، چه از امور بسيطه و چه از امور مركّبه و چه از امور ماديّه و چه از امور مجرّده از مادّه، نمونه اى از آن در اين نسخه و مجموعه هست ولو بالقوة و الإستعداد. و ريب و دغدغه در اين، فى الجمله نيست.

سال ها دل طلب جام جم از ما مى كرد آنچه خود داشت ز بيگانه تمنا مى كرد
و شاهد بر اين مدعا بسيار است؛ چه از حسّ و چه از عقل و چه از نقل و چه از آيات و چه از روايات منقوله از اهل بيت اطهار -صلوات الله عليهم أجمعين - . و از آن جمله، ابيات مشهوره است كه نسبت داده شده است به حضرت سيّد أوصيا - عليه الصلاة والسّلام و التحية و الثناء - قال - عليه السلام - :

دواؤك فيك و ما تبصر و داؤك منك و ما تشعر
و تزعم انّك جرم صغير و فيك انطوى العالم الأكبر
أنت الكتاب المبين الذى بأحرفه يظهر المضمر^۱
بلكه جمعى از ارباب دانش و اصحاب بينش را اعتقاد آن است كه انسان، عالَم كبير، و عالَم به نسبت به وى، عالَم صغير است. و اگرچه بيان اين مذهب و تحقيق آن موكول است به بسط تمامى، كه اين رساله را گنجايش آن نيست، با اينكه در اينجا هم لزومى ندارد و لازم اين مقاله آن است كه در همين مجموعه و نسخه هر يك از عقل - كه آن را قوّه عاقله و صفت ملكيت مى نامند - و جهل - كه آن را قوّه شهويه متضمنه هر يك از صفت شيطانى است و سبعيّت و بهيميت مى نامند - نيز در آن هست.

آدمى زاده طرفه معجونى است از فرشته سرشته وز حيوان
گر كند ميل، اين شود پس ازين ور كند ميل، آن شود به از آن
و بر وجود هر يك از عقل و شهوت در آدمىِ مكلّف، شواهد و ادلّه بسيار است. علاوه بر آنچه كه اشاره شد، با آنكه خلافى در آن نيست، بلكه اتفاقى كلّ عقلاست، بلكه حسّ و عيان نيز به طريق إنّ شاهد بر آن است و احتياج به دليل و شاهد ندارد.
و از آن جمله است، جميع ادلّه قاطعه، چه از عقل و چه از غير آن، چه از آيات و چه