رابطه منطقى بين شناخت و سلوك

ميان شناخت و سير و سلوك به سوى خدا رابطه اى منطقى وجود دارد كه قرآن به آن اشاره كرده است:
از ميان بندگان خدا فقط دانشمندان از او خوف و خشيت دارند.^۱
بر اساس اين آيه، خشيت الهى نتيجه شناخت است، و هر قدر كه انسان شناخت بيشترى به خداوند داشته باشد، خداوند نيز ترس از خود را بيشتر به او مى بخشد. عكس اين قضيه هم صادق است. خداوند متعال مى فرمايد:
و از خداوند پروا كنيد و خداوند (بدين گونه) به شما آموزش مى دهد.^۲
قرآن در اين آيه، رابطه بين سلوك و شناخت را توضيح داده است.
شيخ محمد عبده در تفسير المنار چنين تفسيرى از آيه را، على رغم اينكه اولين معنايى است كه به ذهن مى رسد، انكار مى كند و مى گويد: اين نوع تفسير مطابق نظر صوفيه است و دانش جز با تحصيل به دست نمى آيد و تقوا راه دانش آموزى نيست.
البته اگر علم را در اين آيه به معناى دانش اصطلاحى در برابر شناخت و معرفت بدانيم، كلام عبده صحيح است؛ ولى اگر مراد از علم در آيه، شناخت و معرفت خداوند باشد - كه از فضاى كلى آيه هم اين گونه برمى آيد - ، آن گاه كلام شيخ خالى از اشكال نخواهد بود.
خداوند متعال مى فرمايد:
اى مؤمنان، از خدا پروا كنيد و به رسول او ايمان آوريد تا بهره اى دو چندان از رحمت خويش بر شما ارزانى دارد و براى شما نورى قرار دهد تا با آن (به درستى) راه رويد و شما را بيامرزد، و خداوند آمرزگار مهربان است.^۳