اختيارِ مجوس را بايد جداگانه و در دو حوزه «دين اشوزرتشت» و «دينِ اوستاى نو» مورد بررسى قرار دهيم و البته، معلوم نماييم كه در دوره تاريخىِ مورد نظرِ ما - يعنى قرونِ نخستينِ اسلامى - كدام دين رواج داشته است.
1) جبر و اختيار در «دين اشوزرتشت»
با هشدارى كه درباره تفاوت ميانِ «دين اشوزرتشت» و «دينِ اوستاى نو» داديم، بايد بگوييم كه آنچه از گاتها يا سروده هاى اصيلِ شخصِ اشوزرتشت برمى آيد، جز اصرارى همه جانبه و شُكوهمند بر مختاربودنِ آدمى نيست:
اى هوشمندان، بشنويد با گوشها(ى خويش) بهترين سخنان را، و ببيند با مَنشِ روشن، و هر يك از شما - چه مرد، چه زن - پيش از آن كه رويداد بزرگ به كام ما پايان گيرد، از ميان دو راه، (يكى را) براى خويشتن برگزينيد و اين (پيام) را به (ديگران) بياموزيد. ۱
در آغاز، آن دو مينوى همزاد، و در انديشه و گفتار و كردار، (يكى) نيك و (ديگرى) بد، با يكديگر سخن گفتند.
از آن دو، نيك آگاهان، راست را برگزيدند، نه دژآگاهان. ۲
اى مزدا، آن گاه كه تو در آغاز، تن و دين ما را بيافريدى و از منش خويش، (ما را) خِرَد بخشيدى، آن گاه كه جان ما را، تن بخشيدى، آن گاه كه جان ما را، تن، پديد آوردى، آن گاه كه ما را نيروى كارورزى و گفتار ارزانى داشتى، ( از ما خواستى كه) هر كس باور خويش را به آزادكامى بپذيرد. ۳
به اين ترتيب، اگر مراد از مجوس در روايتِ قدريّه، پيروانِ دين اشوزرتشت باشد،
1.گاتها،يسنه هات ۲ - ۳۰.
2.همان، يسنه هات ۳ - ۳۰. منظور از دو مينوى همزاد، سپندمينو mainyu-spanta و اهريمن mainyu-angara است.
3.همان، يسنه هات ۱۱ - ۳۰.
