و هر ستايشى كه از هر كسى سر زند ازلاً و ابداً، همگى سزاوار خداست، و كسى ديگر لايق حمد نيست. پس خداوندى و معبودى و مستحّق ستايشى نيست به غير خدا. و به همين، حاصل مى شود مفاد كلمه «لا اله إلاّ اللّه»،و علاوه بر اين، چون در برابر نعمت است، دلالت دارد بر اينكه ستايش و ثنا مر او راست، به سبب اينكه خالق آسمان و زمين است و آنچه در آنها است از ملك و جن و انس و فواكه و انعام و غير اينها .و خالق عقل است -كه تميز ما بين حق و باطل مى كند و باعث انبياء و منزل كتب است، و توفيق ۱ تصديق ايشان و ايمان به آنچه آورده اند داده است، و اينها همه نعمتهاى خداست و اصول نعمتها را او عطا كرده كه حيات و قدرت و شهوت و نفرت و عقل و ادراك است كه به سبب اينها فروع نعمتها حاصل مى شود و خلق مشتهيات و مستلذّات كرده كه به آنها لذّت حاصل شود؛ بلكه از جمله نعمتهاى او همين نعمت توفيق شكر است كه براى آن هم شكرى لازم است، و همچنين شكر بر شكر هم نعمتى است محتاج به شكر.
از دست و زبان كه برآيد كز عهده شكرش به در آيد
پس در كلمه «الحمدللّه» اعتراف و يادآورى است به علم و قدرت و جميع صفات جماليّه كه به آنها خلق نعمتها كرده، و تنزيه او از شريك و نظير و از ساير نقايص؛ زيرا كه تا كامل من جميع الجهات نباشد، منحصر نمى شود حمد در او. و قادر بر خلق اين نعمتهاى عظام نمى تواند شد، مگر كسى كه خالى از نقص و قصور باشد.
و احاديث بسيار از معصومين - صلوات اللّه عليهم - نيز وارد شده در افضليّت بعضى از آنها، در خصوص تأكيد در ابتدا كردن به حمد وارد شده در هر امرى، و بعضى در اينكه محبوب ترين دعاها نزد خدا حمد است.
امّا اوّل، پس آن حديث مشهورى است كه از رسول خدا(ص) مروى است كه فرمودند:
