و لكن اين شروط در حمد هم ضرور است و اخبار مختلف است و ترجيح آنها خالى از اشكال نيست.
و عمده در اين مقام بيان اين است كه هرگاه اعمال متفاوت باشند، پس چگونه در هر دو وارد مى شود كه افضل است و اين مستلزم تناقض است.
و ايضاً هرگاه افضل هم در اخبار مذكور نباشد و لكن در نفس الامر بعضى افضل از بعض باشند، پس بايد امر به همان افضل شود و عبدهم به همان مداومت كند و حال آنكه همه را از ما خواسته اند و امر كرده اند.
و تحقيق در اين مقام، اين است كه هم چنانكه حق تعالى انسان را خلق كرده مجوّف و محتاج به غذا و راغب به مشتهيات از مأكولات و مشروبات و فواكه و از براى او خلق نعمتها به انواع مختلفه كرده از گندم و جو و ساير حبوبات و خرما و مويز و ساير اقوات و آب و شير و عصير و ساير مشروبات، كه همه اوقات بر يك مأكول مداومت كردن بر او گران است؛ چنانكه اهل اين نواحى اگر دائماً گوشت بخورند، بر ايشان ناخوش مى گذرد؛ و همچنين هرگاه على الدّوام برنج بخورند. و گاه است كسى نان جو را ترجيح بر طبيخ برنج و گوشت مى دهد. پس در هر وقتى آنچه مرغوب اوست، مناسب اوست و همچنين دائماً شربت قند هرگاه در عوض آب بخورد، طبع او متنفّر خواهد شد و گاهى كام خود را به قهوه تلخ، شيرين مى سازد و گاهى كام شيرين را به آب غوره و ساير حموضات نمكين مى كنند؛ و هكذا در حال مرض، گاهى محتاج به مسهل و گاهى به منضج و گاهى به مقوّى و گاهى به مبرّد و گاهى به مسخّن و هكذا.
و در حال، مقتضاى هر يك از اين احوال، به مقتضاى آن ديگرى نمى توان پرداخت و در هر وقت آنچه مناسب مذاق يا ملايم طبيعت باشد، آن اوفق و ارغب است. پس اگر بگويند نان بهترين مأكولات است و هم بگويند كه پُلا و مزعفر با گوشت مرغ بهترين مطعومات است يا بگويند كه آب بهترين مشروبات است و هم آب غوره الذّ مشتهيات است و هم بگويند كه خربزه و رطب و انگور -كه در نهايت حلاوت باشند بهترين فواكه اند، يا آلو و هلو يا نار ميخوش -كه مشوب به حموضت اند بهترين فواكه اند،