در هيچ كدام شائبه دروغ نيست و هر يك در حال خود و وقت خود چنان اند كه گفته اند.
و همچنين است حال عبادات مستحبّه و ادعيه و اذكار؛ پس بسيار است كه در نجف اشرف ترك زيارت اميرالمؤمنين(ع) را مى كنيم با آن همه فضيلت، و مى رويم به مسجد كوفه كه اعمال آنجا را بجا آوريم. و گاهى از مشهد كاظمين(ع) به مداين مى رويم و زيارت سلمان مى كنيم و هم چنين نوافل و ادعيه كه وارد شده هر يك آنها را به جا مى آوريم با وجود آنكه فعل آن مستلزم ترك افضل از آن است.
پس بايد دانست كه چنانكه طبع انسانى و مزاج او در موافقت اغذيه و ادويه و فواكه نسبت به اوقات و حالات و عادات مختلف مى شود، پس همچنين از براى قلب انسانى و نفس و روح در مزاولت عبادات و مداومت بر آنها گاهى كلال و ملال حاصل مى شود، پس محتاج به تفنّن و تلوّن مى شود و در هر وقت كه نفس بر هر عملى راغب تر است و ملالى از براى او از عمل افضل از آن حاصل شده، در اين وقت اين عمل مرجوح، ارجح است. پس مى توان گفت كه اذكار و اوراد و ادعيه هم چنين است، گاهى انسان را حال مناجات و رقّت و خضوع و گريه و زارى هست و در آن وقت آن افضل اعمال است و هرگاه آن حال از براى او نيست. لكن شوق تلاوت قرآن دارد، در اين وقت آن افضل است و در يك وقت حال هيچ كدام اينها را ندارد مشغول ذكر مى شود و «سبحان اللّه و الحمدللّه» مى گويد.
و همچنين حالات نسبت به اذكار هم مختلف است. پس مؤمن خالص مبرّا از شوب شرك و شبهه و وسوسه كه تفكر در نعمتهاى الهى مى كند كه او را احاطه كرده است ذكر «الحمد للّه» افضل است. و كسى كه او را وساوس و خطرات شبهات شرك آميزى روآورده، ذكر «لا اله إلاّ اللّه» افضل است. و كسى كه او را گناهان اسير كرده و معاصى بسيار دلگير دارد، ذكر «استغفر اللّه» افضل است. و كسى را كه شبهه بى عدلى و خلاف حكمت كردن الهى دامن گير شده، ذكر «سبحان اللّه» افضل است و هكذا. پس بنابراين، همه احاديث متوافق اند و تناقضى در آنها نيست.
پس حلّ شبهه سلطانى بنابر وجه سيم، به اين مى شود كه بيان كنيم كه در اين مقام،