حديث پژوهی در غرب - صفحه 11

روايات به طور كلى متأثرتر از مشرب هاى اوليه مدارس فقهى قديم اند، كه در اوايل قرن دوم پديدار شده بودند.
شاخت در جانب دوم استدلال خود كوشيد با مقايسه مجموعه رواياتى درباره موضوعات مختلفِ برگرفته از قديم ترين آثار فقهى موجود (نيمه دوم قرن دوم)، جوامع حديثى كهن يا صحاح سته (نيمه دوم قرن سوم)، و تأليفات حديثى و فقهى متأخر (قرن چهارم به بعد)، تطور و تكامل روايات فقهى را به گونه اى دقيق تر ترسيم كند. نتيجه اى كه وى بدان رسيد اين بود كه مطالب موجود در اين آثار از مراحل متوالى رشد [روايات فقهى] حكايت مى كنند. در مرحله بعد، وى فرايند رشد مشابهى را براى «دوره ماقبل تدوين»، يعنى حدودا دوره پيش از سال 150 هجرى، مفروض گرفت و مدعى شد روايات فقهى منقول از پيامبر كه مالك بن انس (م 179 ق)، مؤلف اولين مجموعه اساسى از روايات فقهى گردآورده، يك نسل پيش از او شكل گرفته اند. لذا به چنين قاعده اى مى رسيم:
هيچ روايت فقهى را تا زمانى كه خلافش اثبات نشود، نمى توان موثّق دانست يا گفت در اصل صحيح و موثّق بوده است. حتى نمى توان گفت اين حديث اندكى مبهم و متشابه است، يا سخنى صحيح در زمان خود يا زمان صحابه بوده است. به عكس، هر روايت فقهى را بايد بيانى مجعول از رأيى فقهى دانست كه بعدها صورت بندى شده است.
اين سخن عينا در باب روايات منقول از صحابه و تا حد بسيار زيادى، درباره روايات تابعان نيز صادق است؛ با اين تفاوت كه جعل اين گونه روايات اندكى زودتر آغاز شده بود. بنابراين، نيمه نخست قرن دوم را بايد زمانى دانست كه مجموعه روايات فقهى اوليه درآن دوره شكل گرفت و اين روايات به نوبه خود به نخستين چوامع حديثى اى راه يافته اند كه از نيمه دوم قرن دوم، يعنى با آغاز دوره ادبى تدوين شده اند؛ اما بسيارى از رواياتى كه در جوامع حديثى اوليه و مابعد آن يافت نمى شوند، تنها از نيمه دوم قرن دوم به بعد ساخته شده اند. به نظر شاخت، نتايج پژوهش وى در باب احاديث فقهى بر ديگر حوزه هاى حديثى، از جمله روايات كلامى و تاريخى نيز صدق مى كند. وى درباره روايات سيره چنين مى گويد:
بخش قابل ملاحظه اى از سيره نگارى هاى متعارف براى پيامبر، بدان گونه كه در قرن دوم هجرى پديد آمده اند، خاستگاهى بسيار تازه داشتند و از همين رو، مستقلاً ارزش تاريخى ندارند.
نظريات شاخت هم مانند احتجاجات گلدتسيهر با واكنش هايى دوگانه روبه رو شد. كتاب مبادىِ فقه اسلامى وى به عنوان اثرى تمام عيار، روشمند و بسيار اصيل مورد تحسين همگان قرار گرفت، اما ديدگاه محققان در باب نقطه اصلى احتجاج وى ـ مبنى بر اين كه «جوهره اصلى» روايات منقول از پيامبر و صحابه هيچ گاه وجود نداشته است، متفاوت بود.
جدى ترين انتقاد از شاخت اين بود كه وى به قدر كافى ميان شكل حديث و محتواى آن تفاوت

صفحه از 29