يكى از آيات قرآن، پژوهش سليمان بشير در باب اَعراب و غير اعراب، و تجزيه و تحليل خانمِ ايرِنه شِنايدِر از موضوع سُرّاق حديث.
فان اِس هم در اثرى ـ كه به تازگى نوشته ـ رهيافت پيشين خود در تحليل حديث را مجددا پى گرفته است. وى با مقايسه متن ها و سندهاى مختلف از يك روايت كلامى، سير تحول آن از آغازِ پيدايش در منطقه شام در نيمه نخست قرن اول هجرى تا پذيرش آن در جوامع حديثى قرن سوم و پس از آن را بازسازى مى كند. فان اِس در جاى جاى اين كتاب خود، به بررسى زمينه هاى مختلف ادبى، تاريخى، سياسى ـ اجتماعى و كلامىِ روايتِ مورد بحث مى پردازد.
با پژوهش هاى گِرِگور شولِر و هارالد موتسكى ـ كه از تحليل متن و سند، به عنوان روشى در شناخت نقلِ صحيح و مواردى از تكثير سندها استفاده مى كردند ـ اين رهيافت ـ كه تحليل متنى ، اِسنادى ناميده مى شد ـ رشد و تكامل بيشترى يافت. اين دو، با بررسى احاديثى كه در ظاهر با نقل هاى متعدد روايت شده اند، نشان دادند كه تحقيق در متن هاى مختلف روايات در تمام سطوح مختلفِ نقل مى تواند به يافتن پاسخ اين پرسش كمك كند كه آيا اين متون به هم وابسته اند (و در نتيجه، حاكى از پديده تكثير سَنَدند) يا نه؟
از آن زمان، برخى ديگر از محققان غربى نيز اين روش را در مطالعات خود به كار بسته اند. اين روش، نه تنها امكان تاريخ گذارى دقيق تر روايات را فراهم مى سازد، بلكه به بازسازى تاريخ نقل احاديث و تغييرات پيدا شده در متن آنها در جريان نقل نيز كمك مى كند. بر پايه يافته هاى محققانى كه اكنون با اين روش كار مى كنند، «تكثير سندها» امرى است كه در گذشته روى داده است، اما دست كم در احاديثى كه آنان بررسى كرده اند، نه در «سطحى چنان گسترده» كه مورد ادعاى مايكل كوك بود. افتخار زمان نيز از همين روش در ارزيابى وثاقت رُوات حديث [در علم رجال] استفاده كرده است.
روش هاى تاريخ گذارى ـ كه تاكنون مطرح شد ـ تنها به بررسى يك روايت منفرد (single tradition) توجه داشته اند. منظور از روايت منفرد، حديثى است درباره موضوعى خاص كه تمام نقل هاى مختلف آن در منابع اسلامى، متن واحد و يكسانى دارند و از همين رو، مى توان آن را روايتى واحد و يكسان دانست. درست به عكس، مى توان با استفاده از اين روش تمام مجموعه روايات منسوب به يك راوى واحد را بررسى كرد؛ همچنان كه پيش تر اشاره كردم، مجموعه هاى روايى يا آثارى كه روايات نخستين بار در آنها نقل شده اند، نقشى بسيار مهم در تاريخ گذارى روايات منفرد دارند. با اين حال، محققان غربى به بررسىِ خودِ اين جوامع حديثى هم پرداخته اند تا بتوانند تمام رواياتى را كه آن مدوِّن به مشايخش منسوب ساخته است، تاريخ گذارى كنند.
در اين روش، از سند روايات براى شناسايى منابعِ مدوِّنِ كتاب استفاده مى كنند. پيش تر در