5 . تعارض بين رأى نجاشى و شيخ طوسى رحمه الله (م 460 ق) ۱
نجاشى و شيخ طوسى و احمد بن حسين بن عبيداللّه غضايرى همزمان از محضر ابوعبداللّه حسين بن عبيداللّه غضايرى استفاده مى نمودند و هر دو موفق شده اند كه كتب و آثار علمى او را سماع و قرائت نمايند و از وى اجازه روايت بگيرند؛ ۲ همچنان كه قبلاً گذشت، الفهرست نجاشى پس از الفهرست شيخ طوسى نگاشته شده است و چه بسا در مواردى، آراى شيخ را نيز تصحيح نموده است و به تعبير مرحوم آية اللّه بروجردى، الفهرست نجاشى بسان پاورقى بر الفهرست شيخ طوسى رحمه الله به شمار مى رود. ۳
با بررسى و مقابله رجال و الفهرست شيخ طوسى و الفهرست نجاشى معلوم مى شود كه نجاشى در مواردى عينا عبارات الفهرست شيخ را با پاره اى اضافات نقل كرده است و شيوه بيان نجاشى در بسيارى از موارد نشان دهنده نظر انتقادى وى نسبت به مطالب الفهرست شيخ است؛ اين معنا مؤيد اين است كه الفهرست نجاشى، پس از الفهرست شيخ تاليف شده است. ۴
در رجال نجاشى و الفهرست شيخ طوسى، نام هفتصد نفر از مولفان شيعه به طور مشترك آمده است. لكن در رجال نجاشى، اطلاعات به طور كامل تر و دقيق تر مطرح شده است. محقق و رجال شناس معاصر، علاّمه محمّد تقى شوشترى رحمه الله، در كتاب قاموس الرجال، ضمن اشاره به موارد اشتباهات شيخ طوسى رحمه الله، موجب اصلى آن را اين مى داند كه وى از الفهرست ابن نديم كه چندان متقن و مورد اعتماد نيست، فراوان نقل كرده و از اين جهت، هرگاه ميان نظر شيخ و نجاشى در مواردى اختلاف باشد، سخن نجاشى مقدم است ... با اين حال، هميشه نمى توان به تقدم سخن نجاشى حكم كرد، بلكه حاكم نهايى در غالب موارد قرائن و امارات خارجى است. ۵
با اين مقدمه، اگر بين توثيق نجاشى و تضعيف شيخ طوسى تعارض پيش آمد، قاعده اقتضا مى كند كه سخن نجاشى ترجيح داده شود؛ در اين مجال نمونه اى از اين گونه تعارض ها را يادآور مى شوم :
1.درباره آراى رجالى نجاشى و شيخ طوسى ر.ك: مقايسه ديدگاه هاى رجالى نجاشى و شيخ طوسى، مقالات و بررسى ها، دانشكده الهيات و معارف اسلامى، تهران، ش ۶۲، زمستان ۱۳۷۶ ش، ص ۳۹ ـ ۵۷.
2.رجال النجاشى، ص ۸۳، ش ۲۰۰ و ص ۴۰۳، ش ۱۰۶۸ و ۶۹، ش ۱۶۶؛ رجال الطوسي، ص ۴۲۵، ش ۶۱۱۷.
3.كليات فى علم الرجال، ص ۶۲ ـ ۶۳.
4.ر.ك: چهار كتاب اصلى علم رجال ، ص ۴۸ ـ ۴۹.
5.همان ، ص ۵۷ و ۵۸؛ قاموس الرجال ، ج ۸ ، ص ۳۷۷ و نيز فصل ۲۰ از مقدمات كتاب در ترجمه ابوغالب زرارى ، ج ۱ ، ص ۵۲ ـ ۵۵ .
