ب . حسن بن حسين لؤلؤى
نجاشى، وى را توثيق نموده ۱ و شيخ نام او را در رجالش در زمره كسانى آورده كه از معصومين عليه السلام روايت نكرده است. و ابن بابويه (شيخ صدوق) او را تضعيف كرده است؛ ۲ نجاشى در شرح حال محمّد بن احمد بن يحيى مى فرمايد:
محمّد بن الحسن بن الوليد (استاد شيخ صدوق) از روايات محمّد بن احمد بن يحيى اشعرى قمى ـ كه ثقه است ولى از ضعفا نقل حديث مى كند ـ متفردات حسن بن حسين لؤلؤى را استثنا و ابو جعفر بن بابويه (صدوق) و ابوالعباس بن نوح نيز از وى پيروى كرده اند. ۳
آقاى خويى، ضمن نقل اقوال نجاشى و شيخ طوسى و تضعيف شيخ صدوق و استادش مى فرمايد:
گروهى يادآور شده اند كه حسن بن حسين لؤلؤى نام دو نفر است: يكى، پدر احمد بن حسن بن حسين لؤلؤى و ديگرى راوى وى كه معروف است و بر اين مطلب به سخن نجاشى و شيخ استناد كرده اند. ۴ اما صحيح آن است كه اين نام متعلق به يك نفر يعنى همان راوى احمد است و پدر احمد متصف به لؤلؤى نيست. بر فرض تعدد هم، بدون ترديد، حسن بن حسين لؤلؤى به كسى كه هنگام توثيق يا تضعيف، به اين وصف شناخته شده، انصراف دارد؛ زيرا پدر احمد، حتى يك روايت هم از او نقل نشده است. و اگر هم روايتى داشت، مسلما فرزندش، احمد آن را نقل مى كرد. بنابراين، توثيق نجاشى و تضعيف ابن وليد و صدوق و ابوالعباس براساس سخن نجاشى، هر دو مرتبط به يك نفر است؛ در نتيجه، نمى توانيم به وثاقت اين شخص حكم كنيم. ۵
امام خمينى رحمه الله نيز همانند آقاى خويى، درباره تضعيف حسن بن حسين لؤلؤى، از سوى صدوق و توثيق وى از سوى نجاشى مى گويد: سخن صدوق درباره وى، اگر مقدم بر سخن نجاشى نباشد، كمتر از آن نيست. ۶
جمع بندى و نتيجه گيرى
همچنان كه اشاره شد، بحث تعارض جرح و تعديل راويان و تعارض آراى رجال شناسان از جمله موضوعات مطرح در دانشهاى رجال و اصول فقه است؛ راه كارهاى عملى پيشنهاد شده در حل تعارض ها، براساس مبانى رجالى و اصولى انديشمندان شيعه متفاوت است؛ با
1.رجال النجاشي، ص ۴۰، ش ۸۳.
2.الرجال، طوسى، ص ۴۲۴، ش ۶۱۱۰.
3.رجال النجاشي، ص ۳۴۸، ش ۹۳۹؛ خلاصة الأقوال في معرفة الرجال ، ص ۱۰۲، ش ۲۳۲.
4.رجال النجاشي، ص ۷۸، ش ۱۸۵؛ رجال الطوسي، ص ۴۱۵ ش ۶۰۰۷؛ الفهرست ، طوسى، ش ۵۹.
5.معجم رجال الحديث ، ج ۴، ص ۳۰۸ ـ ۳۱۰، ش ۲۷۸۴.
6.مبانى رجالى امام خمينى ، ۸۴، به نقل از كتاب الطهارة، ج ۲، ص ۲۱۸.
