به كتاب سليم، سخنى قابل اعتنا نخواهد بود. علاوه بر آنكه، چگونه ممكن است عالم بزرگى همچون نجاشى، با آن درايت و فراست در شناخت راويان و با هميارى نقادان و عارفان به رجال، مانند شيخ احمد بن حسين غضايرى و شيخ احمد بن على سيرافى و ابن جندى و غيره در نوشتن كتاب رجال، به ذكر شخصى «موهوم و ساختگى» و كتابى جعلى بپردازد؟!
ـ الرجال و الفهرست شيخ طوسى
در الرجال شيخ، فقط از اصحاب پيامبر(ص) و ائمه(ع) بر حسب طبقات نام برده شده است و هيچ نظرى در مورد وثاقت يا ضعف و هيچ كتاب يا روايتى نسبت به آنان بيان نگرديده است.
شيخ طوسى سليم بن قيس را در شمار اصحاب اميرالمؤمنين، امام حسن مجتبى، امام حسين، امام زين العابدين و امام محمد باقر(ع) عنوان نموده است. ۱
در الفهرست شيخ، اصول و مصنفات شيعه و صاحبان آنها به ترتيب الفبايى بيان شده و مؤلف فقط طرق خود را نسبت بدان ها ذكر كرده است و هيچ توضيح يا جرح و تعديلى نسبت به صاحبان كتاب بيان نشده است. در اين كتاب، عنوان سليم بن قيس با دو طريق شيخ به كتاب وى، آمده است. ۲
نويسنده مقاله در توضيح الرجال شيخ، پس از آنكه ذكر مى كند سليم از اصحاب كدام ائمه(ع) است، بيان مى دارد:
شيخ طوسى(م 460 ق ) چون سلف خود، نجاشى، بخش عمده و مهم زندگى خود را در نيمه نخست قرن پنجم هجرى گذرانده است؛ لذا ميان او و نخستين راويان كتاب سليم، واسطه هاى متعددى قرار دارند كه در الفهرست خود از آنها نام برده است (الفهرست، ص 142). شيخ طوسى، هيچ گزارش تاريخى يا خبرى درباره زندگى و احوال سليم نياورده است تا نشان دهد كه او وجود خارجى يا حضور تاريخى داشته است. ۳
و در توضيح الفهرست مى نويسد:
شيخ در اين اثر فقط يك بار از سليم بن قيس هلالى نام برده و پس از ذكر كنيه سليم (ابوصادق) و اعلام اينكه او كتابى دارد، دو طريق خود به كتاب سليم را شناسانده است، لكن هيچ خبر و گزارشى درباره سليم نياورده كه نشان دهد سليم وجود خارجى يا حضور تاريخى داشته است. ۴
1.رجال الطوسى، ص ۹۶، ۹۴، ۱۰۱، ۱۱۴ و ۱۳۶.
2.الفهرست، تصحيح: عبدالعزيز طباطبايى، ص ۲۳۰ و ۲۳۱.
3.مقاله يادشده، ص ۱۱۲.
4.همان، ص ۱۱۳.
