نقدي بر مقاله «پژوهشي درباره سُلَيم بن قيس هلالي» - صفحه 118

نشانه هايى براى ادعاى خويش ذكر نموده است... اما شيخ مفيد رأى وسطى بين اين دو قول پيموده است. وى هنگام ردّ روايتى كه شيخ صدوق از كتاب سليم بدان تمسك كرده، مى گويد: «معناى روايت صحيح است؛ اما اين كتاب، مورد اطمينان نيست؛ زيرا در آن بين صحيح و غير آن خلط شده است. گويا در كتاب دست برده اند و روايات در آن درهم آميخته شده است. پس بايد براى شناخت روايت صحيح از غير آن، روايات را تمييز داد».
از اينجا دانسته مى شود كه نسخه هاى كتاب، مختلف است و به خاطر اختلاف نسخ، نظرها متفاوت است... اما بايد گفت كه نجاشى و شيخ طوسى هنگامى كه كتاب سليم را ذكر مى كنند، متعرض اين مطلب نمى شوند كه كتاب جعلى است و اين اِشعارى است به سلامت كتاب از وضع.
اما در مورد طريق به كتاب، عقيقى ذكر نموده است كه تنها راوى اين كتاب، ابان بن ابى عياش است، لكن آنچه كه از كلام شيخ طوسى و نجاشى فهميده مى شود، آن است كه كتاب، طرق متعددى دارد. آن دو ذكر كرده اند كه عثمان بن عيسى و حمّاد بن عيسى و حمّاد بن عثمان، كتاب را از ابراهيم بن عمر يمانى و او از ابان روايت كرده اند، و نيز از ابراهيم كه او از سليم روايت كرده است. همچنين در رواياتى كه از اين كتاب در البصائر و الاختصاص نقل شده است، سند آن دو به على بن جعفر حضرمى ـ كه او از سليم روايت كرده است ـ مى رسد. ۱
بنابر اين، طريقْ منحصر به ابان بن ابى عياش نيست و كلام عقيقى نادرست است.
به هر حال، اگر طريق منحصر به ابان باشد، به خاطر وى، طريق ضعيف است و اگر متعدد باشد ـ كه صحيح همين است ـ كتاب معتبر است؛ چرا كه يكى از طرق به ابراهيم بن عمر يمانى منتهى مى شود كه وى ثقه است ؛ جز اينكه در طريق شيخ و نجاشى، محمد بن على صيرفى ـ كه ضعيف است ـ قرار دارد. پس كتاب از طريق نجاشى و شيخ ضعيف است. بلى اگر تواتر كتاب ثابت شود، نيازى به طريق نيست، اما چنين چيزى ثابت نمى گردد. بنابر اين، نمى توان به اين كتاب اعتماد و استناد نمود؛ اگر چه صاحب وسائل الشيعة (شيخ حرّ عاملى) آن را از كتب معتبر و معتمد مى داند.
اما بايد گفت پس از تتبع در اجازات، طريق ديگرى غير از آنچه شيخ حر عاملى در اجازاتش به فاضل مشهدى ذكر كرده است، يافته ايم. طريق او، طريق خودش به كلينى

1.همچنين در الكافى دو حديث ذكر شده است كه ابراهيم بن عثمان و ابراهيم بن عمريمانى از سليم نقل مى كنند (الكافى، ج ۸، ص ۵۸ ـ ۳۴۳) (م).

صفحه از 119