وجوه تضعيف و تصحيح اسناد زيارت عاشورا - صفحه 139

نحوه نقل شيخ حاكى از آن است كه وى اين حديث را از كتاب محمد بن اسماعيل بن بزيع روايت مى كند و سند شيخ به محمد بن اسماعيل نيز بنابر بحثى كه در پايان الفهرست شيخ آمده، ۱ صحيح است و حال محمد بن اسماعيل بن بزيع و صالح بن عقبه نيز قبلاً ضمن بررسى سند كامل الزيارات مشخص شد. در اينجا تنها به ذكر پدر صالح بن عقبه اكتفا مى كنيم:
شيخ طوسى در رجال ضمن اصحاب امام باقر عليه السلام از سه عُقبه نام مى برد: 1. عقبة بن بشير اسدى (ش 29)، 2. عقبة بن شعبه مكنى به ابا شيبه اسدى (ش 30)، 3. عقبه بن قيس كه وى را مجهول دانسته است.(ش 74). ۲ و ضمن اصحاب امام صادق عليه السلام از نُه نفر به نام عقبه نام برده ۳ كه در مورد يكى از آنها مى گويد: «عقبة بن قيس والد صالح بن عقبه كوفى» (ش 626). اگر مراد از وى همان عقبة بن قيس مذكور در اصحاب امام باقر عليه السلام باشد، پس كلام شيخ در اين دو مورد با هم همخوانى ندارد، زيرا در مورد اول او را مجهول دانسته و در مورد دوم وى را پدر صالح بن عقبة معرفى كرده است، و اگر دومى غير از اولى باشد، بنابراين لازم مى آيد كه عقبة بن قيس ـ كه پدر صالح بن عقبه بوده ـ و جزو اصحاب امام صادق عليه السلام ذكر شده، از امام باقر عليه السلام نيز روايت كرده باشد، زيرا سند زيارت عاشورا به امام باقر عليه السلام مى رسد، و يا اين كه واسطه بين او و امام باقر عليه السلام از سند حذف شده باشد. البته احتمال دارد كه مراد از «ابيه» در سند زيارت عاشورا هيچ يك از اين دو نفر نباشد و عقبه ديگرى مراد باشد. به هر حال، صرف نظر از تعيين وى، درباره عقبه هاى مذكور مدح و توثيقى نيز وارد نشده، و تنها توثيق عام عقبه، وقوع وى در رجال مشايخ ثقات است ۴ كه آن هم البته به خاطر اشتراك عقبه سودى ندارد و وى مجهول مى شود.

سند دوم شيخ

در كامل الزيارات و مصباح المتهجد پس از نقل ثواب زيارت عاشورا و كيفيت سلام بر امام حسين عليه السلام از راه دور ـ كه البته نقل هاى هر دو كتاب در مجموع شبيه يكديگرند ـ ولى در جزئياتشان متفاوت اند، روايت چنين ادامه مى يابد:
قال صالح بن عقبه ۵ و سيف بن عميره؛ قال علقمة بن محمد الحضرمى: فقلت لابى جعفر عليه السلام ... .
سپس متن زيارت عاشورا نقل شده است.
اين قسمت در كامل الزيارات مى تواند ادامه روايت قبلى باشد؛ زيرا همه افراد مذكور در اينجا در ابتداى سند ذكر شده بودند، ولى در مصباح المتهجد در ابتداى سند صالح بن عقبه از پدرش روايت

1.الفهرست (چاپ نشر الفقاهة)، ص ۳۲۶ و ۳۳۲.

2.رجال الطوسى، ص۱۲۹ و ۱۳۲.

3.همان ص۲۶۱ و ۲۶۶.

4.اصول علم الرجال بين النظرية و التطبيق، ج۲، ص۲۰۱.

5.در كامل الزيارات در اينجا صالح بن عقبه به «الجُهنى» وصف شده است.

صفحه از 143