سعد بن ابى وقاص و عبداللّه بن مسعود نيز نقل شده است، ۱ طبرسى در بحث مستقل خود با عنوان «القراءة»، ۲ تمامى اين افراد را در كنار هم مى نشاند و چنين مى نويسد:
قرء ابن مسعود و سعدبن أبى وقاص و على بن الحسين و أبوجعفر محمّد بن على الباقر و جعفر بن محمّد الصادق و طلحة بن مصرف: يسألونك الأنفال. ۳
از اين جا برمى آيد كه نحوه رفتار شيخ طوسى در برخورد با روايات تحريف، پس از وى و به دست طبرسى منجر به تثبيت اين اقوال به عنوان قرائات اهل بيت شده است.
3. در بيان آيه «يَـاأَيُّهَا النَّبِىُّ جَـاهِدِ الْكُفَّارَ وَالْمُنَـافِقِينَ وَ اغْلُظْ عَلَيْهِمْ»۴ ، شيخ طوسى مى نويسد:
و فى قراءَةِ أهلِ البيتِ جاهِدِ الكُفَّارَ بالمنافقين. ۵
اين سخن، مضمون روايتى كهن است كه تمامى تفاسير متأخر روايى شيعه، آن را از مجمع البيان و گاه تفسير القمى نقل كرده اند. ۶ در اين ميان، تنها مجلسى است كه آن را از مأخذى كهن تر نيز نقل مى كند. وى مى نويسد:
من در رساله اى قديمى به سند جعفر بن محمّد قولويه از سعد بن عبداللّه الأشعرى القمى ... از امام صادق عليه السلام ديده ام كه مضمون آن در باب تحريف در آيات برخلاف ما انزل اللّه است. در شما رواياتى كه وى از اين رساله نقل مى كند، يكى همين است كه مردى اين آيه را بر امام صادق عليه السلام خواند: «جَـاهِدِ الْكُفَّارَ وَالْمُنَـافِقِينَ». امام فرمود: آيا ديده يا شنيده ايد كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله با منافقين جنگيده باشد. پيامبر با تأليف قلوب منافقان را گرد خود مى داشت [إنّما كانَ يتألَّفُهُم]. خداوند ـ عزّوجلّ ـ در اين جا فرموده است [و إنّما قال اللّه عزّوجلَّ]: جاهِدِ الكُفَّارَ بِالمنافقين.۷
اين بيان نشان مى دهد كه اغلب عالمان شيعه روايت فوق را از قبيل تحريفات قرآن يا دست كم در شمار اختلاف قرائات مى دانسته اند؛ اما شيخ طوسى در التبيان، بى آن كه روايت را رد كند يا از قبيل آحاد بشمارد، از آن به گونه تفسيرى استفاده مى كند؛ يعنى كاركرد اين روايت از نظر وى صرفا
1.زَجّاج (ر. ك: سعد السعود، ص۲۷۵) و نَحّاس (معانى القرآن، ج۳، ص۱۳۷) اين قرائت را از آنِ سعدبن ابى وقّاص دانسته اند و طبرى (جامع البيان، ج۹، ص۲۳۲) و زمخشرى (الكشاف، ج۲، ص۱۴۱) آن را به ابن مسعود نسبت داده اند.
2.مجمع البيان، ج۴، ص۴۲۳.
3.به درستى معلوم نيست كه مأخذ سخن طبرسى در انتساب اين قرائت به امامان مختلف شيعه و نيز زيد بن على چه بوده است. عجيب اين كه ابن عطية اندلسى (المحرر الوجيز، ج۲، ص۴۹۶) نيز اين قرائت را عينا به همين افراد و نيز به عكرمة، ضحاك و عطا نسبت مى دهد (سخن وى بعدها در البحر المحيط، ج۴، ص۴۵۳ تكرار شده است). از آن جا كه ابن عطية و طبرسى به فاصله دو سال (۵۴۶ و ۵۴۸ق) يكى در شرق و ديگرى در غرب عالم اسلامى از دنيا رفته اند، يافتن مأخذ مشترك ايشان در اين مورد و ديگر جاها مى تواند برخى تاريكى هاى تاريخ تفسير را روشن كند.
4.سوره تحريم، آيه۹.
5.التبيان، ج۱۰، ص۵۲.
6.براى نمونه، ر. ك: تفسير القمى، ج۱، ص۳۰۱؛ مجمع البيان، ج۵ ، ص۸۹ ، ج۱۰، ص۶۳ ؛ جوامع الجامع، ج۲، ص۸۰ ؛ فقه القرآن، ج۱، ص۳۴۲؛ التفسير الصافى، ج۲، ص۳۵۸ و ج۵ ، ص۱۹۷؛ التفسير الأصفى، ج۱، ص۴۷۹ و ج۲، ص۱۳۲۵؛ تفسير نورالثقلين، ج۲، ص۲۴۱ و ۲۴۲ و ج۵ ، ص۳۷۵.
7.بحارالأنوار، ص۶۰ به بعد به ويژه ص۶۶ .
