معبد، عن حسين بن خالد، عن أبى الحسن على بن موسى الرضا، عن أبيه موسى بن جعفر، عن أبيه جعفر بن محمّد عليهم السلام ... ثم قال واللّه مانزلت هنه آلاية هكذا، و إنمّا نزلت فلمّا خرّ تبيّنت الانس أنّ الجنّ لو كانوا يعلمون الغيب مالبثوا فى العذاب المُهِينِ. ۱
مجلسى ۲ نيز به نقل از تفسير نعمانى از امام على عليه السلام نقل مى كند كه اين آيه از محرفات قرآن است و اصل آن چنين بوده است: فَلَمَّا خَرَّ تَبَينَتِ الإنس أن لو كانَت الجِنُّ يَعلَمُونَ الغَيبَ ما لَبِثُوا فِى العَذابِ المُهيِنِ. ۳ وى از تفسير على بن ابراهيم قمى، عن ابيه، عن ابن ابى عمير، عن ابان بن عثمان، عن ابى بصير عن ابى جعفر ... روايتى نقل مى كند ۴ كه سند آن در تفسير على بن ابراهيم قمى ۵ ابن ابى عمير از هشام از امام صادق عليه السلام آمده است. همو ۶ مى نويسد:
من در رساله اى قديمى به سند جعفر بن محمّد قولويه از سعد بن عبداللّه الأشعرى القمى ... از امام صادق عليه السلام ديده ام كه مضمون آن در باب تحريف در آيات برخلاف ما انزل اللّه است. در شمار رواياتى كه وى از اين رساله نقل مى كند، يكى همين است كه مردى اين آيه را بر امام صادق عليه السلام خواند. امام فرمود: جنّيان كه خود مى دانستند علم غيب نمى دانند. راوى پرسيد: پس اين آيه چگونه است؟ امام فرمود: آيه را خداوند چنين نازل كرده است: فَلَمَّا خَرَّ تَبَيَّنَتِ الإنسُ أن لَو كان الجِنُّ يَعلَمُونَ الغَيبَ ما لَبِثُوا فِى العَذابِ المُهينِ.
قرائت فوق و انتساب آن به صحابه در برخى منابع كهن اهل سنّت نيز آمده است؛ قديم ترين نمونه از آنِ عبدالرزاق صنعانى (م211ق) است كه مى نويسد:
مَعمَر عن أيوب عن عكرمة قال ... ثم قال: و فى بعض الحروف تَبَيَّنَتِ الإنسُ أن لَو كَان الجِنُّ يَعلَمُونَ الغَيبَ مَا لَبِثُوا فِى العَذابِ المُهِينِ. ۷
مراد از «حروف» در اصطلاح علوم قرآنى همان وجوه مختلف قرائت است. نحاس (م338ق) هم اين قرائت را به نقل از قتادة به مصحف عبداللّه بن مسعود چنين نسبت مى دهد:
تَبَيَّنَتِ الإنسُ أن لَو كَانَ الجِنُّ يَعلَمُونَ الغَيبَ مَا لَبِثُوا فِى العَذابِ المُهِينِ. ۸
بعدها حاكم نيشابورى ۹ به نقل از عطاء بن السائب از سعيد بن جبير از ابن عباس روايت مى كند كه وى آيه را چنين مى خوانده است:
تَبَيَّنَتِ الإنسُ أنَّ الجِنَّ لايَعلَمُونَ الغَيبَ.
1.علل الشرائع، ج۱، ص۷۳ ـ ۷۴؛ عيون اخبار الرضا، ج۲، ص۲۳۹ ـ ۲۴۰.
2.بحارالأنوار، ج۶۰ ، ص۶۹ ـ ۷۰.
3.بحارالأنوار، ج۶۰ ، ص۲۷۹.
4.عينا در تفسير نورالثقلين، ج۴، ص۳۲۶.
5.تفسير القمى، ج۲، ص۱۹۸ ـ ۲۰۰.
6.بحارالأنوار، ج۸۹ ، ص۶۰ ـ ۶۱.
7.تفسير الصنعانى، ج۳، ص۱۲۸.
8.معانى القرآن، ج۵ ، ص۴۰۵.
9.المستدرك على الصحيحين، ج۴، ص۱۹۷ ـ ۱۹۸.
