پولس به تسالونيكيان ۱
نيز به چشم مى خورد. حاصل، آن كه امروزه در سنت مسيحى از دو نوع فضايل سخن مى رود: فضايل اصلى (Cardinal Virtues) يا طبيعى كه عبارت اند از حكمت، شجاعت، عفت و عدالت ۲ و فضايل الهى كه عبارت اند از ايمان، اميد و محبت و از مجموع آنها به عنوان فضايل هفتگانه نام برده مى شود. ۳ اين شيوه و اصالت دادن به فضيلتى چون ايمان، به نظر مى رسد كه از راه كسانى مانند ابن مسكويه و به حاشيه راندن ايمان موفق تر باشد.
دو. اين ها فضايل اصلى نيستند. اگر قرار باشد، فضايل اخلاقى در اسلام را به نحوى حتى نه چندان دقيق احصا كنيم و اصلى ترين آنها را برشماريم، باز به نظر مى رسد كه جاى برخى فضايل اساسى تر در ميان اين چهار فضيلت خالى باشد. مرورى در آيات و روايات اين نكته را به خوبى نشان مى دهد. از اين ميان، كافى است كه به فضيلت تقوا اشاره شود. مشتقات اين واژه نزديك به دويست مرتبه در قرآن كريم به كار رفته است و طبق آيه 13 سوره حجرات، معيار برترى انسان ها وجود همين فضيلت است:
«إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَـاكُمْ».
تقوا نيز به هر معنايى در نظر گرفته شود، مفهومى كاملا دينى دارد و متضمن ترس از خدا و خشيت در برابر اوست. اگر آياتى را كه دربر دارنده اين واژه است بكاويم، به روشنى جايگاه كليدى آن را در منظومه اخلاق قرآنى خواهيم ديد و درخواهيم يافت كه از چهار فضيلت فوق اولويت بيشترى دارد. حتى در برخى آيات ۴ رفتار براساس عدالت به تقوا نزديك تر شمرده شده است و اين گوياى برترى و اولويت تقوا نسبت به عدالت است.
توجه به هم نوع، اطعام نيازمندان و سائلان و تكفل يتيمان نيز از شاخصه هاى اخلاق قرآنى است. از نظر قرآن يكى از عقبه هاى سخت و آزمون هاى دينى دشوار، آزاد كردن بردگان و اطعام نيازمندان است. از سوى ديگر، بى توجهى به يتيمان نشانه تكذيب دين و دشمنى با آن به شمار مى رود. ۵ به همين سبب، درست گفته اند كه شاخصه اجتماع اوليه مسلمانان توجه آنان به يتيمان و ضعيفان و قوت حس نوع دوستى بوده است. ۶ ليكن از اين توجه به ديگران و اطعام مساكين و شكستگان اثرى در اين فضايل اربعه ديده نمى شود. فضيلت ديگرى كه جايش در اين سياهه خالى
1.همان، باب ۳ : ۱.
2.A Concise Dictionary of Theology, Gerald O Collins Edward G. Farrugia,New York, TT Clark, ۲۰۰۳, p. ۲۸۶.
3.Ethics: A Contemporary Introduction, Harry J. Gensler, London and NewYork, Routledge, ۱۹۹۸, p. ۱۷۰.
4.سوره مائده، آيه۹.
5.براى مثال، ر. ك: سوره ماعون، آيه ۲ ـ ۴؛ سوره انسان، آيه۹؛ سوره فجر، آيه۱۸ و سوره بلد، آيه ۱۲ ـ ۱۶.
6.Virtues and Vices, David Johnston, in Encyclopedia of the Quran, edited by Jane Dammen McAuliffe, Brill, Leiden-Boston, Koninllijke Brill, ۲۰۰۶, V. ۵, p. ۴۳۶.
