مختلف ـ كه براى حالات مختلف روح مناسب بودند ـ مى پرداخت. ۱
دعا نزديكى زيادى با ذكر دارد، به طورى كه اغلب، تمييز آن دو از يكديگر مشكل است. ۲ دعا در لغت به معناى «خواندن و دعوت كردن» است و در آيات متعددى از قرآن، از جمله آيات زير به آن فرمان داده شده است:
1. «ادْعُواْ رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ». (سوره اعراف، آيه 55)
2. «قُلِ ادْعُواْ اللَّهَ أَوِ ادْعُواْ الرَّحْمَـنَ أَيًّا مَّا تَدْعُواْ فَلَهُ الْأَسْمَآءُ الْحُسْنَى». (سوره اسراء، آيه 110)
3. «فَادْعُواْ اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ وَ لَوْ كَرِهَ الْكَـفِرُونَ». (سوره غافر،آيه 14)
4. «وَ قَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِى أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِى سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ». (سوره غافر،آيه 60)
5 . «وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِى عَنِّى فَإِنِّى قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ». (سوره بقره،آيه 186)
جوامع حديثى شيعه و سنى باب هايى را به منافع دعا اختصاص مى دهند. از ميان، منابع سنى به عنوان نمونه مى توان به احاديث نبوى زير اشاره كرد:
1. دعا لُبّ عبادت است. (ترمذى)
2. هنگامى كه يكى از شما دعا مى كند، نبايد بگويد: «خداوندا، اگر خواستى مرا ببخش». بلكه بايد در درخواست خود استوار و راسخ باشد و درخواست هاى بزرگ از خداوند بكند؛ زيرا آنچه را كه خداوند در قبال دعا به انسان مى دهد، براى او هيچ دشوارى به همراه ندارد. (مسلم)
3. خداوند مادام كه بنده براى معصيت و يا براى قطع رحم دعا نكرده باشد و نيز مادام كه درخواست اجابت فورى نكرده باشد، دعاى او را مستجاب مى كند. (مسلم)
4. هريك از شما بايد براى برآورده شدن تمامى نيازهايش به درگاه پروردگار دعا كند و حتى بايد هنگام پاره شدن بند صندل هايتان نيز حاجت خود را به درگاه او ببريد. (ترمذى) ۳
منابع شيعى همين مطالب را به همراه اضافات زياد ديگر نقل مى كنند، به عنوان مثال:
1. پيامبر نقل كرد كه خداوند مى گويد: «اى بندگان من، تمام شما گمراه هستيد، مگر كسانى كه من آنها را هدايت كنم. پس از من هدايت بخواهيد تا شما را هدايت كنم. تمام شما فقير هستيد، مگر كسانى كه من آنها را غنى كنم. پس از من غنا بخواهيد تا شما را غنى كنم. تمامى شما گناهكاريد، مگر كسانى كه من آنها را رهايى بخشم. پس از من طلب بخشايش كنيد تا شما را ببخشايم.
2. پيامبر فرمود: دعا اسلحه مؤمن، محور دين و نور آسمان ها و زمين است.
1.Cf. Chitick, art. Dhikr , Encyclopedia of religion, New York, ۱۹۸۷, IV, ۳۴۱-۴.
2.Cf. Al-Ghazali , Book of invocations and supplications , in his ihya ulum al-din, Translated by K. Nakaruma, Ghazali on Prayer, Toky, ۱۹۷۳.
3.از مشكات المصابيح. ر. ك: ترجمه اين كتاب توسط جى. رابسون، لاهور، ۵ ـ ۱۹۶۳م، ص۴۷۱ ـ ۴۷۵.
